Katılım Bankacılığı

Katılma hesabı, bir ortaklık türüdür. Bu ortaklıkta bir taraf sermayesini, diğer taraf emeğini ortaya koymaktadır.  Bir tarafın sermayesini, diğer tarafın emeğini ortaya koyarak meydana getirdiği ortaklığa emek-sermaye ortaklığı (mudarebe) denir.

Bu ortaklıkta, sermaye sahibi parasını meşru bir yolla yatırıma dönüştürülmek üzere işletmeciye vermekte, işletmeci ise toplanan fonu değerlendirerek getiriye dönüştürmektedir. Elde ettiği karı, başta anlaştığı oranla sermaye sahibiyle paylaşmaktadır. Katılım bankalarında, katılma hesaplarına para yatıranlar, sermayedar; banka ise işletmeci konumundadır.

İşletmeci olarak banka, toplanan fonu çalıştırmakta, elde ettiği getiriyi katılma hesabına para yatıranlarla paylaşmaktadır.
 

Katılım bankasında taksit yapılan kredi ve ihtiyaç kartlar, bir mal veya hizmetin, müşteriye verilen vekalete istinaden katılım bankası adına peşin satın alınması, katılım bankası adına peşin satın alınan mal veya hizmetlerin daha sonra müşteriye vadeli olarak satılması esasına göre çalışmaktadır. Söz konusu kartlarda çoğunlukla murabaha yöntemi uygulanmaktadır.

Bu yöntemde kart verilen müşteriye kart sözleşmesine imza alınırken taksitli alacağı malları katılım bankası adına alması yönünde vekalet verilmekte iken müşteriden faizsiz bankacılık ilkelerine aykırı mal ve hizmetleri almayacağına ve doğmuş borçlarını ödemeyeceğine dair taahhüt alınmaktadır.
 

Bireysel Emeklilik Sistemi, aktif çalışma yaşamı boyunca yapılacak düzenli tasarrufların uzun dönemli yatırıma yönlendirilmesi ile yapılan bu birikimi, emeklilik döneminde oluşan karla beraber ister toplu bir şekilde ister maaş şeklinde almayı sağlayan sistemdir. Yatırım vekaleti esasına göre çalışmaktadır.

Bu sistemde, tasarruf sahipleri sermayedar; emeklilik şirketi ise yatırım vekilidir. Belli bir süreye kadar tasarrufta bulunup, tasarruflarını değerlendirmek ve ileri bir yaşta bunları toplu veya taksitli olarak almak isteyen kişiler, bu sisteme para yatırarak tasarrufta bulunmaktadır. Emeklilik şirketi, toplanan tasarrufları yatırım vekili olarak faizsiz yatırım araçlarında değerlendirmekte ve vermiş olduğu hizmetten dolayı belli bir oranda fon yönetim ücreti ve pirim almaktadır.

Katılım emeklilik şirketleri topladığı tasarrufları, katılım bankalarında açtıkları katılma hesaplarında, katılım endeksine uygun hisse senetlerinde, altın ve kıymetli madenlerde, faizsiz menkul kıymet yatırım fonlarında, Türkiye’de veya yurtdışında ihraç edilen sukuk, kira sertifikası gibi faizsiz yatırım araçlarında değerlendirmektedir.

Ayrıca devlet, tasarrufu teşvik için bireysel emeklilik sistemini desteklemekte, belli bir süre sistemde kalması şartıyla, sisteme katılanların yaptığı tasarrufların %25’i oranında, onlara kendisi doğrudan para katkısında bulunmaktadır. Devletin verdiği bu katkı, üçüncü tarafın şartlı olarak verdiği hediye mahiyetindedir. Tasarruf edilen para, emeklilik şirketi tarafından yatırım vekaleti esasına göre çalıştırıldığı için herhangi bir getiri veya anapara garantisi verilmemektedir.  
 

Faizsiz sigorta sistemi “tekaful sigortası” diye bilinmektedir. Çeşitli uygulamaları olmakla birlikte yaygın olan ve Türkiye’de uygulanan şekli, bağış-vekalet esasına dayalı olarak çalışan sigorta sistemidir. Sisteme katılan sigortalılar, sigorta havuzuna ileride herhangi bir zarar meydana gelmesi durumunda karşılanmak üzere bağış esasına göre pirim yatırırlar ve bu yolla birbirlerinin zararını üstlenirler.

Bu sistemde sigorta şirketi ile sigortalılar arasında vekalet ilişkisi vardır. Şirket, gerekli tüm işlemleri vekil olarak yapar ve bundan dolayı belli bir hizmet ücreti alır. Ayrıca mudarip olarak sigorta havuzunda arta kalan parayı değerlendirir, bundan dolayı belli bir oranda kar ve pirim alır.

Havuzda biriken para şirkete ait değildir. Yıl sonunda havuzda bakiye kalır veya havuz kar ederse, vekil olan sigorta şirketi, sigortalılara başta belirledikleri esaslara göre geri iade yapabileceği gibi elde edilen karı hayır kuruluşlarına bağış olarak da verilebilir.
 

Sukuk, mevcut mal, menfaat veya hizmet ya da belirli / mevcut bir proje veya özel bir yatırım faaliyeti halinde bulunan varlıklar üzerinde şayi hisseli mülkiyeti ifade eder şekilde ve birbirine eşit değerde ihraç edilen sertifikalardır. 

Yatırım sertifikaları kapsamında yer alan sukuk çeşitleri ise şunlardır:

• Kiradaki varlıkların aslına malik olmayı sağlayan sukuk
• Varlıkların menfaatlerine malik olmayı sağlayan sukuk
• Hizmet paketine malik olmayı sağlayan sukuk
• Murâbaha akdine dayalı sukuk, selem akdine dayalı sukuk
• İstisna akdine dayalı sukuk, emek – sermaye / mudârabe ortaklığına dayalı sukuk
• Sermaye / müşâreke ortaklığına dayalı sukuk
• Yatırım vekâletine dayalı sukuk
• Müzâraa ortaklığına (zirâat ortakçılığı) dayalı sukuk
• Müsâkât ortaklığına (bağ – bahçe ortakçılığı) dayalı sukuk
• Muğârase ortaklığına (ağaç dikip yetiştirme ortakçılığı) dayalı sukuk.

Bu sukuk türleri içersinden en fazla tercih edilen ise icare sukuk yani kira sertifikasıdır. Kira sertifikası ihracı sürecinde kaynak kuruluşun varlıklarını belirli bir süre sonra geri alma vaadiyle satıp ilgili süre boyunca kiralaması söz konusu olmaktadır.
 

İşlem süreçleri aşağıdaki gibidir:

1. Kaynak kuruluş kiralanabilir varlıklarını, özel amaçlı kurulan bir şirkete (SPV, VKŞ) satıyor / devrediyor.
2. Varlıkları alan şirket (SPV) bunları, değeri eşit parçalara bölüyor ve her parça için üzerinde değeri yazılı bir sertifika çıkarıyor.
3. Bu şirket daha sonra ilgili sertifikaları yatırımcılara satıyor.
4. Elde edilen satış bedeli kaynak kuruluşa veriliyor.
5. SPV bu varlıkları yatırımcılar adına kaynak kuruluşa kiraya veriyor ve kaynak kuruluşun ödemiş olduğu kira ücretlerini hisselerine göre sertifika sahiplerine ulaştırıyor.
6. Kaynak kuruluş kiracı olarak belli bir süre sonunda ilgili varlıkları geri alma vaadinde bulunuyor.
7. Süre sonunda kaynak kuruluş sattığı varlıkları geri alarak süreci sona erdiriyor (Tasfiye / itfa aşaması).

Yatırım Fonları, birikimlerini faizsiz para ve sermaye piyasası araçları ile değerlendirmek isteyen yatırımcılar için, bütün portföyün, sukuk, katılma hesapları, döviz, altın ve diğer kıymetli madenler gibi danışma kurullarının uygunluk verdiği faizsiz finansal enstrümanlardan oluşturulan fonlardır.

Bu sistemde, fon yöneticisi olan şirket, yatırımcıların vekili olarak fonu değerlendirir. Bundan dolayı belli bir ücret ve pirim alır. Fonun tüm kar ve zararı yatırımcılara aittir.
 

Kuveyt Üniversitesi Şeriat ve İslami Çalışmalar Fakültesi eski dekanıdır. 1996 yılında Riyad İmam Muhammed bin Suud İslam Üniversitesi'nde Yüksek Yargı Enstitüsü'nden doktorasını aldı.
Görev aldığı kurumlar;
Kuwait Finance House Şeriat Kurulu Başkanı
Zekât, Zekât Evi Şeriat Kurulu Üyesi
Çağdaş Zekât Meseleleri Dünya Teşkilatı Üyesi
Kuveyt Vakıf ve İslam İşleri Bakanlığı Üyesi
Kuveyt Üniversitesi Bilimsel Danışma Kurulu Üyesi
Kuveyt Kalkınma ve Konut Şirketi Yönetim Kurulu Başkanı
Finans Merkezi Fonu Şeriat Kurulu Başkanı
Menkul Kıymetler Grubu Fonu Şeriat Kurulu Başkanı

Kuveyt Üniversitesi Şeriat Fakültesi'nde Fıkıh ve Hukuk Anabilim Dalı başkanıdır. 1999 yılında Kahire'deki El Ezher Üniversitesi'nden doktorasını aldı.
Görev aldığı kurumlar;
Kuwait Finance House Şeriat Kurulu Üyesi
Muthanna Yatırım Şirketi Şeriat Kurulu Başkanı

2008'den beri Kuveyt Üniversitesi'nde Karşılaştırmalı Hukuk ve Şeriat Politikaları Bölümü başkanıdır. 2002 yılında Kahire Üniversitesi'nden (Mısır) doktorasını aldı.
Görev aldığı kurumlar;
Şeriat ve İslami Çalışmalar Fakültesi Konseyi Üyesi
Kuwait Finance House Fetva ve Şeriat Denetleme Kurulu Üyesi
Gulf Investment House Fetva ve Şeriat Denetleme Kurulu Üyesi
İslami Mali Yardım Kuruluşunun Fetva Komitesi Üyesi

Lisans eğitimini Marmara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi’nde yapan Durmuş, Marmara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü’nde İslam Hukuku Ana Bilim Dalında yüksek lisansı ve doktora derecesini almıştır. Hâlen İstanbul Üniversitesi İlahiyat Fakültesi’nde İslam Hukuku ve aynı üniversitenin Sosyal Bilimler Enstitüsü’nde İslam İktisadı ve Finansı Ana Bilim Dallarında öğretim üyeliği yapmaktadır. Çalışmaları İslam İktisadı ve Finansı ile İslam Muamelat Hukukunun çeşitli meseleleri üzerinde yoğunlaşmıştır. Serahsî ’nin, el-Mebsût ve el-Adevi’nin, Muhtasar Fethu’l-Bârî li İbn Hacer el-Askalânî adlı klasik eserlerin çeviri heyetinde bulunarak bu kitapların çeşitli bölümlerini Arapçadan Türkçeye kazandırmıştır.

Eserleri:
- Fıkhî Açıdan Günümüz Para Mübadelesi İşlemleri ( İstanbul, 2009 )
- İlk Dönem Hanefî Usulcülerinden Debûsî ’ye Göre Naslar Dışındaki Şer ’î Deliller (İstanbul 2009)
- İslam Hukuku Açısından Yatırım Fonları (İstanbul 2016)

1975 Sivas doğumlu olan Mehmet Odabaşı, 1998 yılında Marmara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi’nden mezun oldu. Aynı üniversitenin Sosyal Bilimler Enstitüsü’nden İslam Hukuku Bilim dalında 2005 yüksek lisans derecesi aldı. Şu anda aynı üniversitede İslam Hukuku alanında Doktora tez çalışmalarını sürdüren Odabaşı, 2004-2016 yılları arasında Kuveyt Türk Katılım Bankası A.Ş. Danışma Kurulu’nda çeşitli kademelerde görev aldı. 2016 yılında Kuveyt Türk Katılım Bankası A.Ş.’nin Danışma Kurulu Üyeliği’ne atanan Odabaşı, bu görevin yanında Neova Sigorta ve Katılım Emeklilik şirketlerinin Danışma Kurulu üyeliği görevlerini de yürütmektedir.

1993 yılında Marmara Üniversitesini kazandığı dönemden itibaren merhum Nurettin CAN Hocadan Arapça ve İslami ilimler okuyan Odabaşı, İmam Serahsi ’nin Mebsut adlı eseri ile İthafü’l-kârî Bihtisâri Fethi’l-bari adlı eserin tercüme heyetinde bulundu. Son olarak BDDK’nın Destekleyen Kurum, TKBB’nin Proje Sponsoru ve İstanbul Zaim Üniversitesi’nin Tercüme Kurumu olarak yer aldığı AAOIFI tarafından yayımlanan “el-Meâyîrü’ş-Şer’iyye” adlı eserin “Faizsiz Finans Standartları” adıyla Türkçe’ye kazandırılmasını sağlayan projeye eserin yarısını tercüme ederek katkı sağladı.

Üç çocuk babası olan Odabaşı, faizsiz bankacılık ve sigortacılık alanındaki bilimsel ve uygulamalı çalışmalarına devam etmektedir.