Page 54 - ANADOLU SANAYİ DEVRİMİ
P. 54
Yolu şehir ekonomileriyle ve bu devrim- İslâm dünyasında bu önemli dönüşüm ve
leri tamamlamayı başaran Selçukluların gelişmeler “medeniyet” ve “ümran” te-
yaşadığı önemli iktisadi-sosyal gelişme- rimleriyle anlatılmıştır.
lerle birebir örtüşmekteydi. Bîrûnî, tarım ve ticaret devriminin sonuç-
Bîrûnî’nin medeniyet, ihtiyaçları karşıla- larının yaşandığı XI. yüzyılda insanlığın
ma ilimleri, iktisat, ahlâk ve fütüvvet ile bu gelişimini “medeniyet” terimini ile
ilgili bu çok önemli görüşlerinin yer al- açıklayarak eserlerinde anlatan ilk araş-
dığı “Mukaddime”si aşağıda dokuzun- tırmacıdır. İnsanların ihtiyaçlarını daha iyi
cu ek başlığı altında ilk kez Türkçeye karşılamalak için medeniyetler kurarak
çevrilmiştir. medenileşmeleri gerektiğini 1000’li yılla-
Böylece tarım ve ticaret devriminin so- rın ilk yarısında yazdığı eserlerinde uzun
nucu olarak İpek Yolu şehirlerini kurup uzun anlatmıştır.
geliştiren Müslüman Türk devletleri olan Bu tahlillerinde Bîrûnî, insanların/toplu-
Sâmânîler, Karahanlılar, Hârizmşahlar, mun maddi ve manevi ihtiyaçlarını daha
Gazneliler ve 1040’tan itibaren bunların iyi karşılamak için gerekli olan gelişimini
yerini alan Selçukluların Orta Asya’yı “medine” kelimesinden ürettiği temed-
dünya ekonomisinin merkezi haline ge- dün (medenileşmek) terimiyle ifade eder.
tirirken, Bîrûnî bu gelişmeyle eş zamanlı Böylece Bîrûnî bir yandan şehirleşme ile
olarak Müslüman Türk hâkimiyeti altında medeniyet arasında açık bir ilişki kurmuş;
bu bölgenin dünya medeniyetinin de tem- diğer yandan ise medenileşmeyi insanla-
silcisi haline dönüştüğünü tespit etmişti. rın hem maddi hem de manevi ihtiyaçla-
rının karşılanması olarak da tarif etmiş-
Medeniyet terimi Bîrûnî tarafından, şe-
hir anlamına gelen “medine”den türetil- tir. Sadece maddi ya da sadece manevi
miş bir terimdir. Muhakkak ki Bîrûnî, ihtiyaçların karşılanmasını medeniyetin
medeniyet terimini “medine”den türetir- eksik bir aşaması olarak gören Bîrûnî,
ken “medine”nin aydınlanma anlamında medeniyetin ancak hem maddi hem de
İslâm dünyasında ilk dönemlerden beri manevi ihtiyaçların birlikte karşılanma-
kullanıldığını dikkate almaktaydı. sıyla tamamlanabileceğini belirtir. Bîrûnî,
medeniyetin manevi kalkınma yönünü ise
İslâm Peygamberi Hz. Muhammed (SAV) mürüvvet/fütüvvet fikriyle açıklamıştır.
Medine’ye hicret ettiğinde Yesrib adıy- Bu tarifte, esas medeniyet örneği olarak
la anılan bu şehrin adını “nurlu şehir” Medine’yi referans alır.
52
anlamına gelen “Medîne-i Münevvere”
olarak değiştirmişti. Bu önemli dönüşüm Bîrûnî’nin iktisat ilmi, medeniyet,
nedeniyle medeniyet kavramını ilk kez fütüvvet-ahlâk, hırfet, sanayi , esnaf, para
Bîrûnî kullanmakla birlikte hem Bîrûnî gibi konulardaki çok önemli görüşlerini
hem sonraki araştırmacılar medeniyeti
bu olayla ilişkilendirerek Medine’yi hem 52 Bu fikirlerin yer aldığı Bîrûnî’nin önemli
eserlerinden Kitâbu'l-Cemâhir fi'l-cevâhir'in
şehir hem de aydınlanmanın/medeniyetin
mukaddimesi aşağıda dokuzuncu ekte ilk kez
başladığı yer olarak kabul etmişlerdir. Türkçe olarak yayınlanmıştır.
TEDARİKÇİ VAKIF İŞLETMELERİNİN ORTAYA ÇIKIŞI - 53
