Page 56 - ANADOLU SANAYİ DEVRİMİ

Bîrûnî anarşiye, fesada ve kötülüğe mü- bir, geometri gibi sayısal ilimler) ile tabii
temayil olan insanın, fedakarlık, iç ve dış ilimlere (fen bilimleri) dayandığını söyler.
temizlik, mürüvvet, zorluklarla şuurlu Bîrûnî, insanın iktisadi hayatını (iktisat
mücadele ederek, kısaca iyi ahlâkla saa- tarihini) insanın ihtiyaçlarını karşılaması-
dete erebileceğini belirtir. na göre aşamalandırarak insanın iktisadi

İyi ahlâkın başında fütüvvet (yiğitlik) gel- hayatında iktisadi ihtiyacına göre önce
mektedir. Fütüvvetin başta gelen manası “tabii muamele usulü” dediği trampa
öncelikle insan kendisi için istemediği bir usulünü, daha sonra da “vazi mualeme”
şeyi başkaları için de istememesidir. dediği para ile muamele usulünü geliştir-

İktisat ilmi, riyâzîyat ilmiyle de ilişkili diğini söyler.
olup iyi ahlâkı geliştirerek maddi ihtiyaç- Böylece Bîrûnî iktisadi bir bilim olarak
ların yanında manevi ihtiyaçlarının da kabul eder ve çok disiplinli bir alanla da
da karşılanması insanın saadete ermesini ilişkilendirir. Ayrıca, bir bilim olarak ikti-
sağlar. Bu tarifiyle Bîrûnî aşağıda ayrıca sadın insanların ihtiyaçlarını karşılamak
anlatılacak olan fütüvvet ehli dervişleri için sürekli geliştiğini, mübadele usulün-
tasvir etmektedir. deki gelişmeyi örnek göstererek anlatır.
Bîrûnî’nin yukarıda özetlediğimiz mede- Tahdîd ve Cemâhir’in mukaddimesinde
niyet ve iktisat ilmiyle ilgili görüşlerini Bîrûnî şöyle der: “Muhtelif ilimler insa-
dört başlık altında toplayabiliriz. Burada nın hayati ihtiyaçlarından doğmuştur.
değerlendirdiğimiz bu görüşlerinin önem- İnsanın iktisadi hayatı tabii muamele
li bir kısmının yer aldığı Bîrûnî’nin Mu- usulünden sonra vazi muamele usulünü
kaddime’sinin çevirisi aşağıda dokuzuncu doğurmuştur. İktisadi meseleler riyâzî
ek başlık altında verilmiştir. ve tabii ilimlere dâyanır. İnsanın diğer
ihtiyaçları, tıp, musiki, mantık, lisaniyat
ilimlerini, şiir ve edebiyatı vücuda getir-
Iktisat ve Mübadele miştir. Umumiyetle ilimler yekdiğerine
sıkı bir şekilde merbuttur ve bu ilimler
Bîrûnî eserlerinde, iktisat ilmi, iktisat
tarihi ve mübadele ekonomisini içeren karşısında muhtelif milletlerin vaziyeti de
“tabii muamele” dediği trampa ve “vazi aynıdır.”
muamele” dediği parayla mübadele ko- Bîrûnî, “tabii muamele” olarak adlandır-
nusunda önemli görüşler ileri sürmüştür. dığı bu para kullanmadan trampa usulü,
Aristoteles'in "tabii krematistik" kavra-
Bîrûnî, Tahdîd adlı eserinde, ilimlerin in-
sanın ihtiyaçlarından doğduğunu, insanın mından oldukça farklıdır.
ihtiyaçlarını karşılamak için çeşitli ilimler Aristoteles, tüccarın olmadığı, ancak ih-
geliştirdiğini söyler. “Havâyicu’l-ulûm” tiyaç sahiplerinin birbirlerinin malları-
diye isimlendirdiği bu ilimler arasında nı alıp satmalarına bu adı vermekteydi.
iktisat ilminin de olduğunu ve bu ilmin Yani tüccarsız bir ticaretten bahsetmekte
riyâzî ilimler (matematik, aritmetik, ce- ve tüccarın kâr amaçlı ticari mübadele-

TEDARİKÇİ VAKIF İŞLETMELERİNİN ORTAYA ÇIKIŞI - 55