Page 57 - ANADOLU SANAYİ DEVRİMİ

sine “gayritabii krematistik” adını verip kendi aralarında eşit taksim etmesiyle so-
reddetmekteydi. run çözülmez. Çünkü iş karşılığı olarak
aldığı mübadele ürünü ihtiyaçlarını tat-
Bîrûnî, Aristoteles'in bu kavramlarını bil-
se de, benimsemediği için eserlerinde kul- min etmez. Emek eşit olmadığı gibi ihti-
lanmamıştır. Bîrûnî, iktisat tarihindeki yaç saatleri de uymaz. Meslek erbabının
bir ilerleme olarak kabul ettiği mübadele ve üreticinin ürünü her istediği zaman
ekonomisindeki gelişimi paranın kullanıl- mübadele edilemediğinden veya talep
ması bağlamında açıklar. Nitekim tabii edilmediğinden kendi aralarında her za-
muamele adını verdiği, paranın olmadığı man değerli olan bir müdadele aracı icat
ve malın mal ile mübadele edildiği tram- etmek zorunda kalmışlardır. Bu da nadir
pa usulünün daha sonra gelişerek “vazi ve paslanmadan şeklini muhafaza eden
muamele”ye dönüştüğünü, yani paranın gümüş ve altın olmuştur. Böylece bir mü-
artık mübadele aracı olarak kullanılmaya dale aracı olarak para dolaşıma girmiş-
başlandığını belirtir. tir. Ancak bu durum, insanlar arasında
haksızlığa uğrayanların varlığını tama-
men ortadan kaldırmadı; hatta insanlar
Üretim-Meslekler arasında yüksek, aşağı ve zayıf zümreler
zuhur etti.
Tahdîd ve Cemâhir adlı eserlerinin mu-
kaddimesinde Bîrûnî iktisat ilmindeki Bu bağlamda yöneticiler zümreler arasın-
üretim ve bölüşümden hareketle, insanın da bir tesviye çaresi bulmak zorunda kal-
ihtiyaçlarının karşılaması ile ilgili olarak dılar. Allah, bu madenler vasıtasıyla hayat
hem medeniyet, meslekler (hırfet) ve sa- işlerini tanzim edince insanlar arasında
natın doğuşu hem de insanlar arasındaki para toplamak hırsı arttı. Ancak paranın
içtimai bağlılıkların nasıl husule geldiği kıymeti suni bir şeydir. Medeni insanları
üzerinde de durur. birbirine yardıma sevk eden hakiki hayat
nizamının esası “tabii muamele”dir. Ma-
Bîrûnî, insan tabiatının anarşiye temayü- deni paralar esasına göre kurulan hayat
lü olsa da hem doğaya hâkim olmak hem ise “vazi muamele” hayatıdır. Bu vazi
de kendi hayatlarını korumak ve ihtiyaç- muamele hayatı insanlar arasında kadı-
larını karşılamak için içtimai ve iktisadi na, evlada, lükse, para ihtikârına düşkün-
kanunlar vazederek hemcinsleriyle birlik- lük ve kazanç hırsı doğurmuştur. Bu da
te yaşamaya mecbur olduğunu belirtmiş fakirlik, rehinle geçinmek, saltanat ve de-
ve bunu şu şekilde tanımlamıştır: “birlik- rebeylik doğurmuştur.
te medeni yaşama mecburiyeti”.

Allah'ın yarattığı düzende insanlar, şehir-
lerde ve köylerde muhtelif hizip ve görüş- Medeniyet Merkezleri
teki insanlarla karşılaşır. Bu bağlamdam Mukayeseli medeniyet araştırmaları-
insan, ezilmemek ve hayatta kalmak için na eserlerinde ilk yer veren bilim adamı
başkalarıyla birlikte meslekleri ve sanayii Bîrûnî’dir. Tahdîd, Tahkîk, Cemâhir ve
inkişaf ettirir. Fakat insanların üretimi

56 - ANADOLU SANAYİ DEVRİMİ