Page 59 - ANADOLU SANAYİ DEVRİMİ
P. 59
medeniyeti başta olmak üzere Doğu me- Iktisat, Ahlâk ve Fütüvvet
deniyetleri üzerine geniş tetkik ve araştır-
maları sonucunda Tahkîku mâ li'l-Hind Bîrûnî, insanın saadete erebilmesinin iyi
kitabını yazmıştır. ahlâkla olabileceğini; iyi ahlâkın başın-
da da fütüvvet-yiğitlik geldiğini söyler.
Bîrûnî Doğu ve Batı medeniyetlerinde Anarşiye, fesada ve kötülüğe mütemayil
gelişen matematik, fen, kimya, astrono- olan insanın, fedakârlık, iç-dış temizlik,
mi gibi temel bilimler; tıp, eczacılık gibi mürüvvet, zorluklarla şuurlu mücadele ve
sağlık bilimleri ve coğrafya, tarih gibi sos- kendini disipline ederek, kısaca iyi ahlâkla
yal bilimler başta olmak üzere otuz fark- saadete erebileceğini belirtir. İnsan kendi-
lı bilim dalında eserler yazmıştır. Bunun si için istemediği bir şeyi başkaları için de
için, Türkçe ve Arapçanın yanında, Doğu istememelidir. Medeniyet de ancak böyle
dillerinden Hindçe ve Çince ile Batı dil- devamlılık ve gelişme gösterir.
lerinden Farsça, Eski Yunanca, İbranice,
Süryanice olmak üzere onun üzerinde dil Fütüvvet fikri ile iktisat felsefesi arasında
bilen Bîrûnî, yüz civarında eser vermiştir. ilişki kurarak Ahî teşkilâtını kuran Ahî
Evran, Bîrûnî’nin bu görüşlerini iktisadi
Müslüman Türklerin Orta Asya örgütlenmeye uyarlamıştır.
hâkimiyeti ve Gazneli Mahmud’un Hint
İmparatorluğu’nu kurarak Doğu me- Medeniyet, toplum ve iktisat üzeri-
deniyetlerine sahip olduğunu, Gazne- ne çağından çok ileri fikirler ileri süren
liler ve Selçukluların İslâm dünyasına Bîrûnî’nin medenileşmek olarak tanım-
hâkimiyetleri ile ilk kez Doğu ve Batı ladığı maddi ve manevi kalkınma teorisi,
ilimlerinin ve buna bağlı olarak Doğu ve önce Selçuklular daha sonra da Selçuklu-
Batı medeniyetlerinin temsilcinin Türkle- ların devamı olarak Osmanlılar üzerinde
rin öncülüğünde kurulan İslâm medeni- oldukça etkili olmuştur. Daha çok da
yeti olduğunu, böylece bir dünya medeni- Anadolu sanayi devrimini başlatarak Sel-
yetinin/dünya ekonomisinin doğduğunu çuklu şehir medeniyetini çok ileri seviye-
ilk ileri sürendir. lere taşıyan Ahî Evran’ı etkilemiştir. Diğer
bir etkilediği âlim de sosyolojinin kuru-
cusu olarak kabul edilen İbn Haldûn’dur.
Bunlara aşağıda değinilecektir.
Bîrûnî’nin etkilendiği kişilerin başında ise
Fârâbî gelmektedir. Bîrûnî, Fârâbî’nin ge-
liştirdiği iki kavramı yeniden tanımlamış-
tır. Bunlar da aşağıda ele alınmaktadır.
58 - ANADOLU SANAYİ DEVRİMİ
