Page 284 - ANADOLU SANAYİ DEVRİMİ
P. 284
ler konuyu mahkemeye intikal ettirir. Bu ekonomik denge kapitalist sınıf lehine ta-
noktadan itibaren artık devletin müdaha- mamen bozulmuştu.
lesi başlamış olur. Diğer yandan Osmanlı’da kapitalizmin
Avrupa klasik iktisatçıları da özgür mü- gelişmemesinin nedenini kişilerde/mü-
teşebbise önem verirler. Böylece özgür teşebbislerde kapital birikiminin olma-
müteşebbiste toplanan kapital birikimiyle masına, bunun da özel sektörün geliş-
zamanla kapitalist sistem güçlenir. Böyle memesinden kaynaklandığına bağlayan
bir özgürlük olmaz ise kapitalizm güçlen- düşünürler olmuştur. Bu düşünce aşağıda
mez. Doğal ekonomik düzen ve görün- açıklanacak bir diğer klasik Osmanlı ikti-
mez el vasıtasıyla kapitalist müteşebbisin sadi unsuru olan kapital birikiminin vak-
kendi çıkarları doğrultusunda hareketi, fedilerek korunması unsurunun anlaşıl-
aslında genel ekonominin de çıkarına so- mamış olmasından kaynaklanmaktadır.
nuçlar doğurur. Bu nedenle özgür müte- Osmanlı’da gelişmiş bir örgütlü-özgür
şebbise devlet müdahale etmemelidir. özel sektör ve müteşebbis sınıf bulun-
maktaydı. Bu sınıf, kapital birikimini Av-
Klasik Osmanlı iktisadi düşüncesi bu
noktada da Avrupa klasik iktisadi dü- rupa’daki gibi kendi elinde tutmak yeri-
şüncesinden ayrışmaktadır. Zira Ahî ne, vakfederek sabit sermayeye ve sosyal
Evran’ın görüşleri doğrultusunda meslek sermayeye dönüştürerek korumaktaydı.
örgütü mensubu müteşebbisin özgürlü-
ğünü korumak, ancak meslek örgütü- Serbest Piyasa
nün özgürlüğünü, özerkliğini korumakla
mümkündür. Osmanlı meslek birlikle- Osmanlı klasik iktisadi düşüncesinde Av-
rinin özerkliğinin hayli geniş olduğunu rupa klasik iktisadi düşüncesindeki “do-
biliyoruz. Devlet ancak meslek birlikleri ğal ekonomi” ve “görünmez el” ile iktisa-
veya mensuplarıyla ilgili mahkemelere in- di hayatın düzenleneceği/dengeleneceği,
tikal eden sorunların çözümünde pozitif bu nedenle de devletin iktisadi hayata
müdahalede bulunmaktaydı. Avrupa kla- müdahale etmesine gerek olmadığı anla-
sik iktisadi düşüncesine en büyük eleştiri- yışı yoktur. Örgütlenmiş özel sektör eliyle
ler devlet müdahalesinin sınırlandırılması ve devlet desteği/denetimi ile piyasaların
nedeniyle güçlenen kapitalistin çalışanları düzenlenmesi gerekir.
ve tüketiciyi açıkça sömürmesine, toplam Örgütlenmiş özel sektör unsurunu sade-
gelir artarken toplam refahın artmayıp ce “iaşe” veya “tedarikçilik” (provizyo-
aksine fakirleşmiş sınıfın giderek artma- nizm) ile sınırlı olarak ele alarak incele-
sına yol açmasına yönelik oldu. Avrupa mek yetersiz olduğu gibi yine bu unsuru
klasik iktisadi düşüncesindeki doğal eko- “kanun-ı kadim”e dayalı “gelenekçilik”
nomi anlayışı ve görünmez el, ekonomiyi unsuruyla sınırlı olarak ele alarak incele-
dengeye getirmemiş, kapitalistin menfaa- mek de yetersizdir.
ti genel ekonominin menfaatine olmamış,
Avrupa klasik iktisat düşüncesindeki pi-
yasayı düzenleyen doğal ekonomi ve gö-
TARIM-TİCARET VE SANAYİ DEVRİMİNİN SONUÇLARI - 283
