Page 267 - ANADOLU SANAYİ DEVRİMİ

ret devrimini yeni bir evreye ulaştırdılar. rına yönlendirebilen önemli bir iktisadi
Dünya ticaretinde öncü ekonomik güç organizasyondu. Devlet vakıf işletmelerin
haline geldiler. yatırım gücünü arttırmak için bu yapılara
vergi muafiyetleri ve vergi geliri tahsisleri
Selçuklular karma tarım ekonomisini ge-
liştirerek yaptıkları tarım devrimiyle ar- sağladı. Bu teşvikler, vakıfların kurulma-
tan üretim ve ticaretten sağlanan sermaye sı ve yaygınlaşmasını sağlayan önemli bir
birikimini, yeni yerleşimlerin, köy, kasa- etki sağladı.
ba ve şehirlerin kurulması ve gelişmesi- Vakıf köy çiftlik, mezra, orman, su ve ma-
ne aktaran bir karma ekonomi yönetim den kaynaklarından elde edilen gelirlerle
modeli uyguladılar. Böylece tarım, ticaret vakıf kervansaraylar, hanlar, kapalıçarşı-
ve sanayi ilişkisini yeniden organize edip lar, arastalar kurdular. Vakıf menziller,
geliştirerek tarım devrimini yeni bir evre- tekke, zâviye ve misafirhaneler kurdular.
ye ulaştırıp geliştirirken ticaret devrimi de Vakıf külliyeler, din, sağlık, eğitim ve
yaptılar. Böylece esnaf-sanayi devriminin kültür merkezleri kurdular. Böylece kır-
altyapısını da hazırladılar. Selçuklu’nun şehir irtibatı güçlendirilerek tarım, ticaret
devamı olarak Osmanlılar, ticaret altya- ve sanayi ağı yeni bir aşama kazandı.
pısını, ticaret hukukunu ve uluslararası Bu gelişmeler sonucunda Selçuklu coğraf-
ticaret anlaşmalarını geliştirerek ticaret yasında birçok yeni köy, bucak, kasaba
devrimini tamamladılar.
ve şehir doğdu ve gelişti. Kervan men-
Selçuklular 1000-1200 yılları arasında zillerinde önce tarım gelirleriyle besle-
“ikta” ve “yörük” sistemiyle tarım ve nen vakıflar tarafından kervansaray ve
hayvancılığı planlayarak üretimi ve vergi hanlar kuruluyor; zamanla bu kervansa-
gelirlerini önemli ölçüde arttırdılar. Dev- ray ve hanların etrafında nüfus yerleşe-
let, artan üretim ve vergi gelirlerini tarım, rek yeni köy, bucak, kasaba ve şehirler
ticaret, sanayi ve şehirlerin geliştirilmesi gelişiyordu.
için gerekli altyapı yatırımlarına yöneltti. Dünyanın ilk outletleri olan kervansaray-
Selçuklular altyapı yatırımlarını doğru- lar, kır ile şehir arasında, ticaret yolları
dan devlet eliyle değil, vakıf işletmeleri üzerinde Selçuklu döneminde kurulma-
icat edip teşvik ederek vakıf işletmeler ya başlanarak yaygınlaştı. Dünyanın ilk
eliyle yaptılar. Devlet güvenlik ve dene- süpermarketleri olan kapalıçarşılar, Sel-
timi üstlendi. Üretim ise özel sektör eliyle çuklu şehirlerinde kurulmaya başlanarak
gerçekleştiriliyordu. Çiftçi bitkisel üre- yaygınlaştı. Bu sabit pazarlar, daha önce
tim, göçebe yörükler hayvancılık, serbest haftada/ayda birkaç gün kurulan açık pa-
tüccar ticaret, esnaf birlikleri de sanayi zarların yerini aldı.
üretimi yapıyordu.
Tarım ve ticaret devrimini tamamlaya-
Vakıf işletmeler, tarım üretiminden, ikta madığı, sanayi devrimini başlatamadığı
gelirlerinden ve ticaretten sağlanan ser- için XIX. yüzyıla kadar Avrupa’da olma-
maye birikimini doğrudan yeni tarım, yan bu kapalı sabit pazarlar, tüm Avrupa
ticaret, sanayi ve şehir altyapı yatırımla- dillerine “bazaar” (grand bazaar) olarak

266 - ANADOLU SANAYİ DEVRİMİ