Page 264 - ANADOLU SANAYİ DEVRİMİ

vancılık veya yerleşik ekonomi olarak Boylara dayalı göçmen hayvancılık siste-
çiftçilik/bitki üretimi yapabiliyorlardı. minde, boy başları boyuna bağlı aşiretle-
ri devlet adına idare ediyor, güvenliğini
Selçuklular dünya tarım devrimi açısın-
dan hayvancılık ve ziraatı aynı ekonomide sağlıyor, vergisini topluyordu. Boya bağlı
birleştirerek “karma tarım ekonomisi”ni hayvancılık yapan her bir aşiret büyük
geliştirerek tarımda sektörel devrimi ilk aileden oluşmaktaydı. Her aşiret, büyük
gerçekleştiren ekonomi oldu. Yine Sel- aile şirketleri gibi örgütlenmişti. Boyu
çuklular ayrı medeniyetler olan göçebe oluşturan aşiretlerden herbirine hayvan-
medeniyetler ile yerleşik medeniyetleri cılık yapacakları yaylak, kışlak ve yay-
birleştirerek yeni bir ortak medeniyet or- lak-kışlak arasındaki otlaklardan oluşan
taya çıkardılar. Çağdaşı ekonomilerden “yurt” adı verilen bir alan, diğer anlam-
bir diğer önemli farklılığı da hayvancılı- da bir işyeri tahsis edilmişti. Aşiretin reisi
ğın büyük aile şirketleri halinde hür te- büyük ailenin de reisi idi. Aşiret reisleri
şebbüse dayalı yapılmasıydı. Köle emeği arasından boyun reisi, yani “baş” seçili-
kullanılmıyordu. Çiftçilik de hür teşebbü- yordu. Devlet zaafa düşüp zayıflayınca
se dayalıydı ve köle emeği yoktu. Göçebe veya çökünce “boy başı” ayrılıp beyliği-
Türk geleneğinden beri gelen köle emeği- ni ilan edip bağımsızlığını kazanıyordu.
ne dayanmayan hür emeğe dayalı iktisadi Devlete bağlı aşiret reisleri ve boy başları
faaliyetler yerleşik Çin, Hindistan, Orta- aşiretini/boyunu devlet adına idare etme-
doğu, Afrika ve Avrupa’da köle emeğine sinin yanında topluluğun ekonomik faali-
dayalı çiftçilik yapan ekonomilere göre yetlerinin düzenli yürütülmesinden, ürün-
önemli bir farklılık oluşturmuştu. lerin pazara ulaştırılmasından ve devlete
verilecek vergiden de sorumlu idi.
Bu temel yapısal dönüşümün sonucu ola-
rak Selçuklu’da hem sektörel tarım üre- Selçuklular Anadolu’yu zaman içinde
timinin gerçekleştirilmesi (karma tarım fethederek yerleşirken, yerleşim alanının
ekonomisi) hem de hür tarım faaliyetle- daralması nedeniyle boylara aynı bölge-
rinin verimliliği, köle emeğine dayalı ta- de yurt veremediklerinden, boyları oluş-
rım yapan ekonomilere göre çok büyük turan her bir aşirete ayrı bölgelerde yurt
verimlilik ve üretim artışı ortaya çıkardı. vererek aşiretler halinde yerleştirmeye
başladılar. Devlete karşı sorumlu ida-
Selçuklular, kurucuları Selçuk Bey’in reciler de aşiret reisleri oldular. Böylece
1000 yılında bağımsızlığını ilan ettiği Anadolu’da göçebe aşiretlere dayalı hay-
beylik döneminden (1000-1038) başlaya- vancılık gelişmiştir.
rak Anadolu Selçukluları kurulana kadar
(1077), boylara dayalı göçmen hayvan- Selçuklular yerleşik tarım yapan çiftçi-
cılık sistemini geliştirmişlerdi. Anadolu lere dayalı zirai ekonominin organizas-
Selçukluları döneminde ise hayvancılık yonunu, “ikta sistemi”ni kurarak sağ-
yapılan alan daraldığından boy yerine ladılar. Osmanlılar da, Selçuklu karma
aşiretlere dayalı göçmen hayvancılık sis- tarım ekonomisi modelini geliştirerek
temini uygulamışlardır. sürdürdüler. Osmanlılar aşiretlere dayalı

TARIM-TİCARET VE SANAYİ DEVRİMİNİN SONUÇLARI - 263