Page 164 - ANADOLU SANAYİ DEVRİMİ
P. 164
lan Ahî teşkilatı ile Ahî Evran’ın küme- ret vb. iktisadi faaliyetleri meşru olmayan
lenme teorisine göre kurulan Ahî olan “krematistik” faaliyetler olarak görür ve
veya olmayan meslek erbabının üye ola- reddeder. Bunu formüle ederken ihtiyaç-
bildiği meslek-zümre birliklerini birbirine ları karşılamak için mecbur kalınan ayni
karıştırmaktadır. mübâdeleye “tabii muamele” der ve bu
eksik ekonomi üretim biçimini önerir. Pa-
Bu karışıklık nedeniyle bugüne kadar
hem Ahî Evran’ın geliştirdiği ve dünya zara yönelik üretimi meşru görmeyip hor
iktisat düşüncesinde ve iktisat biliminde gören bu anlayış, efendilerin çalışmadığı,
devrim niteliğinde olan kümelenme mo- köle emeğiyle üretimin yapıldığı bir ka-
deli teorisi hem de bu teorisini uygula- palı ekonomi yapısının İlk ve Orta çağlar
maya koyarak başlattığı sanayi devrimi boyunca Avrupa’da var olmasının temel
yeterince değerlendilememiştir. sebebidir.
İslâmda ise pazara yönelik üretimle elde
Bîrûnî’den başlayarak Ahî Evran’a kadar
dünya da ve İslâm dünyasında, iktisat ve edilen kazanç meşrudur ve övülmüştür.
iktisadi teşkilanlanma, ayrı bir bilim ve İslâm dünyasında ilk olarak Fârâbî, Aris-
uygulama alanı olarak görülmüyordu. toteles felsefesini en iyi bilenlerden biri
olarak bu iktisat anlayışına en önemli
Eski Grek felsefesi kaynaklı olarak ilk eleştiriyi getirenlerin başında gelmekte-
çağlardan orta çağ sonuna kadar Eski dir. Fârâbî, birinci bölümde ayrıntılı an-
Yunan, Roma, Avrupa ve Bizans’ta ik- latıldığı gibi Medînetü'l-fâzıla adlı eserin-
tisat anlayışı, Aristoteles’in eksik tanımı de, ev/hane ekonomisi gibi küçük üretim
içinde değerlendirilerek pazara yönelik topluluklarını, köy topluluğu gibi ikti-
üretim meşru görülmediğinden, sadece sadi-sosyal gelişmişlik yönünden “eksik
evin/hanenin zaruri ihtiyaçlarını karşıla- topluluk” olarak nitelendirmiştir. Eksik
yan “ev ekonomisi” anlayışına indirgen- olmayan “fâzıl topluluklar” şehirler, mil-
miş olarak görülüyordu. letler ve bunlardan oluşan tüm toplumlar-
Sokrat öğretisine uygun Eski Grek felsefe dır. Böylece Fârâbî, Aristoteles’in ev eko-
anlaşışına uygun olarak Aristoteles paza- nomisi anlayışını eksik topluluk olarak
ra yönelik üretime karşı çıkar ve evin/ha- nitelendirip açık bir şekilde eleştirmiştir.
nenin ihtiyacını karşılayacak kadar üre- Bu eleştiriye rağmen İslâm âlimlerinin ik-
tim yapılması faaliyetine “ekonomi” der. tisat bilimine yaklaşımı Bîrûnî’ye kadar ev
Ancak zorunlu ihtiyaçları karşılayacak ekonomisi yaklaşımı çerçevesinde olmuş-
kadar üretimi meşru kabul eder. Böylece tur. Fârâbî’nin yaklaşımı ile Aristoteles'in
hanenin/evin ihtiyaçlarını karşılayacak ev ekonomisi anlayışından farklı olarak
kadar üretimi meşru ve yeterli bulurken İslâm alimlerinin benimsedikleri ev eko-
zorunlu ihtiyaçtan fazla pazara yöne- nomisi anlayışında, pazara yönelik üre-
lik üretimi ve kazancı meşru bulmaz ve tim hem meşrudur hem de tercih edilen
buna “krematistik” der. Bu nedenle Eski üretim biçimidir.
Grek felsefesi anlayışına uygun olarak
Aristoteles, pazara yönelik üretim, tica-
ANADOLU SANAYİ DEVRİMİ - 163
