Page 161 - ANADOLU SANAYİ DEVRİMİ

Ahî Kümelenme Modeli - Sanayi Devrimi Ilişkisi

Meslek gruplarının sanayi-ticaret birlikle- diye meşhur olan dünya kara ticaret yol-
ri halinde sanayi ve ticaret sitelerinde ör- larını inşa ettiler. Bu ticaret yolları üze-
gütlenmesini, böylece sanayiye dayalı sa- rinde her bir günlük mesafede kervan-
nayi-tarım ve ticaret sektörleri üretiminin saraylar, vakıf misafirhaneler, hanlar,
yeniden organizasyonunu öngören küme- kapalıçarşılar inşa ederek Kervan Ticaret
lenme modelinin teorisyeni ve uygulama- Sistemi’ni kurdular. Böylece Selçuklular
cısı Ahî Evran’dır. Ahî Evran 1200-1220 1500’den sonra Avrupa’da uluslararası
yılları arasında Selçuklu Anadolusu’nda sorunlu bir ticaret şekli olarak gelişmeye
kümelenme modeli teorisini ve uygula- başlayan ve ticaret sistemine dönüşme-
masını geliştirerek sanayi birliklerine da- yen “merkantilizm”inden çok daha önce
yalı sanayi devrimini başlatmıştır. “kervanizm” olarak da adlandırabilece-
ğimiz “kervan ticaret sistemi” ile ilk ulus-
Teorik olarak üç sektörde (tarım, ticaret,
2
sanayi) üretimin ilişkili olarak yeniden lararası ticaret sistemini geliştirdiler.
organizasyonunun başarılması ve bu ba- Selçuklu Anadolusu’nda tarım ve ticaret
şarının sürdürülebilmesi, mevcut ekono- devrimiyle sağlanan büyük iktisadi ge-
mide yapı dönüşümüne neden olarak ik- lişmeyi tamamlayıcı yönde Ahî Evran,
sitadi devrimle sonuçlanmıştır. geliştirdiği kümelenme modeli ve teori-

MÖ 8000 yılında başlayarak gerçekleşen sinde; nüfus artışı ve şehirleşmeyle artan
dünya tarım devriminden sonra Selçuklu- ihtiyacı karşılayacak üretimi sağlamak
lar, 1000-1200 yılları arasındaki dönem- için verimsiz olan ferdi üretim yerine
de, yerleşiklerin yaptığı zirai-bitkisel üre- meslek grupları oluşturup sanayi/ticaret
tim ile göçebelerin yaptığı hayvancılığı ilk birlikleri halinde örgütlenmeyi ve sana-
kez birlikte aynı ekonomide gerçekleştire- yi öncülüğünde, sanayi, tarım ve ticaret
rek dünya tarım devrimini yeni bir evreye sektörlerinin üretim ilişkilerinin yeniden
ulaştırmayı başardılar. Bundan önce zirai
tarım yapan yerleşik ekonomiler ile, hay- 2 Kervan ticareti altyapısı Avrupa’da kurulama-
dığından, kervana dayalı kara ve deniz bağlan-
vancılık yapan göçebe ekonomiler farklı tılı ticaret sistemi Avrupa’da gelişmemiştir. Bu
ekonomilerdi. Selçuklular bu farklı tarım nedenle de kervansaraylar, hanlar, kapalıçar-
alt-sekrötürlerinin birarada aynı ekono- şılar gibi alış merkezleri Avrupa’da görülmez.
mide üretim yapmalarını başararak tarım Avrupa’da XVIII. yüzyıl sonlarından itibaren
fabrikaya dayalı Sanayi Devrimi ile gelişen
sektörünün tamamında tarım devrimini ticaretle birlikte ticari yapılar olan alışveriş
gerçekleştiren ilk ekonomi oldular. merkezleri kurulabilmiştir. XIX. yüzyıla kadar
Avrupa, Selçuklu ve Osmanlı merkezli geliş-
Selçuklular aynı dönemde (1000-1200) tirilen dünya ticaret sisteminin çevresindeki
sektörel tarım devrimiyle sağladıkları ekonomiler halindeydi. (Detaylı bilgi için bk.
önemli üretim artışını ticaret devrimiyle Ahmet Kala (2007); Ahmet Kala (2007), Türk
sürdürdüler. Çin’den Anadolu’ya uzanan Sınai Mülkiyet Hakları Tarihi, Ahmet Kala,
Selçuklu coğrafyası üzerinde İpek Yolu Debbâğlıktan Dericiliğe. Ahmet Kala (2015),
Türk İktisat Tarihi Ders Notları.

160 - ANADOLU SANAYİ DEVRİMİ