Page 43 - ANADOLU SANAYİ DEVRİMİ

Pazarı olan yeni şehirleri yerleşik şehir- Halbuki çağdaş kaynaklar ve pek çok
lilerin kurduğuna dair yaygın kanaatin şehrin oluşumunu ve gelişimini aydınla-
aksine pazarı olan şehirleri yerleşik ha- tan arkeolojik bulgular, VI. yüzyıldan
yata geçen göçebe ve çiftçi köylüler kur- itibaren Orta Asya’da gelişen yeni şe-
muşlardır. Zira göçebe ve çiftçi köylüler hirlerin karma tarım devriminin doğru-
ürünlerini şehre getirip satmak için mer- dan bir sonucu olduğunu açıkça ortaya
kezinde pazar olan şehirleri zamanla ken- koymaktadır.
dileri kurup yerleşmeye başladılar. Bu karma tarım devrimini yapan göçe-

Asya’da Hun ve daha sonra Göktürk dö- be ve çiftçilerin kurdukları yeni şehir-
neminde bu kır kökenliler, tarım üreti- ler, yerleşiklerin kurdukları şehirlerden
mine dayalı birçok yeni şehir kurararak farklıdır. Bu farklılığın en büyük nedeni
oluşturdukları ortak medeniyetin önemli tarım devrimiyle tarım ve hayvancılığın
unsurları oldular. Tedarikçi köy ve kasa- kır ve köylerde gelişmesi bağlamında pa-
balarla birlikte kurdukları şehirleri, İpek zar üretimine dayalı olarak bu şehirlerin
Yolu ticaret ağıyla ilişkili şehirler haline ortaya çıkmasıdır. Yani bu yeni şehirler,
getirip şehircilik ve mimaride yeni çığırlar karma tarım ekonomilerine dayalı pazar-
açtılar. Tarım devrimini tamamlayıp tica- lara sahip şehirlerdir ve bu nedenle kuru-
ret devrimini başlatan yeni ve ileri iktisa- cuları da tarım ve hayvancılıkla uğraşan
di yapıya sahip dünya tarihini değiştiren göçebelerdir.
yeni devletler kurdular.
Barthold VIII. yüzyıldan itibaren VIII ve
Semerkand’ın kuruluşu da yukarıda an- IX. yüzyıllarda İslâm medeniyet merkezi
lattığımız Buhara gibi önce köylerden haline dönüşen Türkistan’da, özellikle
oluşan bölgenin ortaya çıkmasıyla baş- Mâverâünnehir ve Horasan bölgesinde
ladı. Bu köyleri kuranlar tarım devri- Sâmânîler, Karahanlılar, Gazneliler ve
mini gerçekleştirmiş bölgedeki hayvan- bu üç devletin yerini alan Selçukluların
cılık ve bitkisel üretimi gerçekleştiren X. yüzyıldan itibaren fethettikleri kale şe-
Mâverâünnehir bölgesi ve bu bölgeyi hirlerden bazılarını büyüterek kurdukları
elinde tutan Göktürklerin temsilcisi Türk yeni şehrin merkezine “şehristan” dedik-
boylarıydı. lerini ve şehristanı dış-surlar ve ribâtlar
ile çevreleyerek yeni bir şehir kurdukları-
İktisat bilimiyle ilişkili olmayan tarihçiler 34
Semerkand şehrini kuranların yerleşikler- nı örnekler vererek anlatmaktadır.
den ve Fars geleneğinden gelen Soğdlar Örneğin Mâverâünnehir’in önemli şehri
mı yoksa Hint, Çin gibi yerleşik ahâli mi Buhara’da şehristan yukarıda da anlat-
olduğuyla ilgili birçok zorlayıcı hikâyeler tığımız gibi Sâmânîlerden önce inşa edil-
anlatmışlardır. Bu durum, daha çok böl- mişti; ama şehrin ve şehristanın etrafını
gedeki hayvancılık ve tarımla uğraşan koruma altına alan surlar/ribât Sâmânîler
Türk boylarını şehirle ilişkilendiremeyip
bu yeni şehirleri kurma ihtimalini düşük
bulmalarından kaynaklanmaktaydı. 34 Barthold, Moğol İstilasına Kadar Türkistan, s.
80-144.

42 - ANADOLU SANAYİ DEVRİMİ