Page 35 - ANADOLU SANAYİ DEVRİMİ

çilikle birlikte hem ortak pazarlar hem ve büyük bir şâristanı vardır. Orada
12
de bu pazarlar bağlamında köy kasaba (şâristanda) on gün pazar kurulurmuş.
ve şehirlerin gelişimini ayrıntılı olarak Afşine’nin büyük bir şâristanı sağlam
anlatmaktadır. bir hisarı ve bağlı nâhiyeleri vardır.
Şâristanda her hafta bir gün pazar
Nerşâhî, bu anlatımında, ilk kez, geçici kurulur. 13
pazar kurulan kasabaları "şâristanı olan
kasabalar", merkezinde pazarı olan şe- Barthold, Orta Çağ’da Türkistan şehir-
hirleri de "şehristanı olan şehirler" şek- lerinin gelişimini anlattığı ünlü eserin-
linde tarif etmiştir. de, “şehristanı olan şehirler” tanımını
eserinde ilk kez belirten yazarın Nerşahî
Nerşahî, Buhara çevresindeki şâristanı olduğunu kaydetmiştir. Ancak Barthold,
olan yerleşimleri şöyle anlatmaktadır: "şâhristanı olan kasabalar"dan bahset-
Tavayis’de bol nimet ve debdebe ile memiş, bu anlamda eserinde eksik değer-
yaşayan bir halk vardır … mescid-i camisi lendirme yapmıştır. Zira Nerşahî sabit
pazarların olduğu şehristanlı şehirlerin
gelişiminde ikinci aşamanın geçici pa-
zarların olduğu şâristanlı kasabalar ol-
tarafından 522/1128'de Farsçaya çevrilmiştir. duğunu anlatmaktadır. Yani şehristanlı
Kubâvî, çevirisine zikre değer olmayan ge-
reksiz bulduğu yerleri almamış, buna karşılık şehirler, tarım üretimi ile pazar ilişkisinin
yine günümüze intikal etmeyen bazı kaynak- belirleyici olduğu gelişime tabi olarak
lardan bilgiler eklemiştir. Zira Nerşahî eserini köylerin (birinci aşama), önce kasaba-
332/943-944 yılı hâdiselerine kadar getirmiş- lara (ikinci aşama), daha sonra şehirlere
tir. Ayrıca Nûh b. Nasr dönemi hâdiselerine (üçüncü aşama) dönüşmesiyle oluşmak-
de geniş yer vermemiştir. Bu bilgiler Kubâvî
tarafından ilave edilmiştir. Muhammed b. tadır. İkinci aşamanın üst sınırı ise, geçici
Züfer, Kubâvî'nin bu çevirisini kısaltarak pazarı yani şâristanı olan kasabalardır.
574/1178-79'da Buhara hâkimi Abdülaziz b. Bu gelişmiş kasabalar üçüncü aşamada
Muhammed'e takdim etmiştir; daha sonra adı yine bölgenin en gelişmiş şehri olan daimi
bilinmeyen bir yazar da bu muhtasara Moğol-
ların Buhara istilası hakkında bilgiler eklemiş- pazarı olan şehristanlı şehirlere dönüş-
tir. Elimizde Arapça nüshası olmayan eserin mektedir. Nerşahî, Mâverâünnehir böl-
İngilizce ve Türkçe çevirileri Kubâvî’nin bu gesindeki köylerin, kasabaların ve şehir-
Farsça tercüme-telifinden çevrilmiştir. Eserin lerin gelişimini dünya şehircilik tarihinde
üç Türkçe çevirisi vardır: (1)
Mehmed Nurettin Koçak, "Buhara Tarihi : ilk kez üretim-pazar ilişkisi içinde aşama-
Ebû Bekir Muhammed b Cafer en-Nerşahî", landırarak anlatmıştır.
Türk Dünyası Araştırmaları Dergisi 117 (Ara- Şehrin gelişiminde şâristanlı kasabalar
lık 1998), 9-80; (2) Târîhî-i Buhârâ, Farsçadan
çeviri ve notlar: Erkan Göksu, Ankara, TTK tanımını atlamış olmasına rağmen Bart-
Yayınları, 2013; (3) Abdullah Duman, Richard hold, Nerşahî’nin Müslüman Türklerin
N. Frye'nin Farsça nüshaları karşılaştırarak fethettikleri kaleleri büyüterek kurdukla-
yaptığı İngilizce çeviriden istifadeyle tercü-
me etmiştir: Abdullah Duman, Nerşahî'nin
Târîh-u Bûhârası -İnceleme ve Tercüme-, 12 Târîh-i Buhârâ, s. 19.
İstanbul, Ayışığı Kitapları, 2013. 13 Târîh-i Buhârâ, s. 25.

34 - ANADOLU SANAYİ DEVRİMİ