Page 32 - ANADOLU SANAYİ DEVRİMİ

Şâristan ve Şehristanın Ortaya Çıkışı

Mâverâünnehir havzasında yer alan Fer- lişimini ayrıntılı anlatan Nerşahî’nin (ö.
gana bölgesi göçebe hayvancılık ve bitki- 348/959) Târîhu Buhara adlı eserinde
sel üretimin dünyada ilk kez birlikte ya- yer almaktadır. Bu konu aşağıda ayrıntılı
pılmaya başlandığı ve ürünlerin birlikte anlatılacaktır.
pazarlara sunulduğu bölge olup, VI. yüz- Nerşahî’nin verdiği detaylı bilgilere göre
yılda başlayıp X. yüzyıla kadar devam bu bölgede tarım ve hayvancılıkla gelişen
eden bu gelişme, 1000-1200 yıllarında önce köy, sonra şâristanı olan kasaba ve
Selçukluların tarım devrimini tamamla- daha sonra şehristanı olan şehre dönüşen
yan ilk devlet-ekonomi olmasıyla yaşa- Semerkand ve Buhara şehirleri idi.
nan dönüşümle sonuçlanmıştır.
Nerşahî bu iki şehrin birbirine bağlı or-
Fergana vadisi dünyada ilk kez tarım taya çıkışını anlatırken, Buhara’nın Se-
devrimini tamamlayan, süreci başlatan merkand dağlarından gelen kar sularının
10
bölge olmuştur. Tarım devriminin bu ve nehir sularının biriktirdiği bataklık
tamamlanma evresinin en önemli sonucu üzerinde kurulduğunu, zamanla batak-
birçok üretici yeni köy ve kasabanın et- lığın kurumasıyla bölgeye gelip ilk yer-
rafında yer aldığı İpek Yolu şehirlerinin leşenlerin Türkistan’dan gelip çadır ku-
ortaya çıkmasıdır. İpek Yolu şehirlerinin rup yerleşen göçebe ve çiftçiler olduğunu
tedarikçisi olan, böylece bu yeni şehirle- kaydeder.
ri ortaya çıkartan bu yeni köyler arasın-
dan “şâristan” denilen geçici pazaryerine Fergana bölgesinde VI. yüzyılda başlayan
sahip gelişmiş kentler/kasabalar ortaya bu tarım devriminin tamamlanması süre-
çıkmaya başlamıştı. Şâristana sahip bu cinin başlangıcında ortaya çıkan köyler
ilk gelişmiş kasabalar, bu gelişmelerin ya- ve şâristana sahip daha gelişmiş kasa-
şandığı Fergana vadisinde VI. yüzyıldan balardan sonra VII. yüzyılda şehristana
itibaren tespit edilebilmektedir. Köylerin sahip gelişmiş şehirler ortaya çıkmaya
yanında “şâristan” denilen geçici pa- başladı. Bu gelişmiş şehirler, İpek Yolu
zaryerine sahip daha gelişmiş kentlerin/ şehirlerini oluşturdular. İpek Yolu şehir-
kasabaların ortaya çıkmaya başladığını lerinin merkezinde “şehristan” denilen
bunu takiben de şehristan denilen daimi ticaret merkezleri yer alıyordu.
pazarlara sahip şehirlerin kurulduğunu Daha önceki dönemlerde dünyada ürün
ilk kaydeden kaynak Buhara şehrinin ge- azlığı nedeni ile şehir kapılarında belirli
günlerde kurulan geçici pazarlarda ya-

10 Bu bölgeyi Mâverâünnehir tarım havzasına pılabilen ticaret, VI. yüzyılda Fergana
ilave olarak kuzeye doğru Turfan tarım ha- vadisi ve çevresinde başlayan tarım dev-
vazasını da içine alacak şekilde büyütebiliriz. riminin tamamlanma sürecinde yaşanan
Büyük Hun Devletinin çökmesinden sonra VI. ürün artışına bağlı olarak yeni bir evre-
yüzyıldan itibaren bu geniş tarım havzalarına
Göktürkler hâkim oldu ve karma tarım ekono- ye girdi. Bu yeni şehirlerin merkezlerinde
misini başlattılar. artık “şehristan” denilen her gün ticaret

TEDARİKÇİ VAKIF İŞLETMELERİNİN ORTAYA ÇIKIŞI - 31