Page 36 - ANADOLU SANAYİ DEVRİMİ

rı şehirlerin asıl kısmına, yani merkezine Buhara’nın Kuruluşu: Şâristan
“Şehristan” dediklerini ilk tanımlayan ve Şehristan
yazar olduğunu söyleyerek önemli bir tes-
pitte bulunmuştur. 14 Nerşahî, önce köylerin, sonra kasabala-
rın kuruluşundan başlayarak şehristanın
Bu değerlendirmelerden yararlanan Do- inşasına kadar Buhara’nın gelişimini ese-
15
16
ğan Kuban ve Mustafa Cezar gibi özel- rinde ayrıntılarıyla anlatmaktadır.
likle mimarlık ve şehircilik araştırmaları
yapan Türk bilim adamları, İslâm şehir- Önceleri bataklık olan; sazlık, kamışlık
lerinin gelişiminde şehristandan bahset- ve çayırlıktan oluşan Buhara'nın kuruldı-
mişlerdir. Ancak Naşrahî’nin eserinden ğu alan, eriyen karların dağlardan nehir-
doğrudan faydalanmadıkları için konu lere taşıdığı millerle düzleşmiş ve yaşama-
edinmemişler, böylece Barthold’dun ek- ya elverişli hale gelmiştir.
sik tespitini devam ettirmişlerdir. Nerşahî, Buhara’yı Türkistan vilayeti ta-

Müslüman Araplar kurdukları şehirlerin rafından gelenlerin kurduğunu belirtir. İlk
asıl şehir kısmına “medine” diyorlardı, gelenlerin çadırlar halindeki yerleşimleri
şehristan şehrin merkezi anlamında kul- zaman içinde yerlerini binalara/imâretlere
lanıldığı için medinenin karşılığı olmak- bırakmıştır. Bu süreçte nüfusları da artan
la birlikte, ancak şehristan şehir modeli Buharalılar, içilerinde Ebruy'u seçerek
farklı yapı özellikleri içermektedir. bey/hükümdar yapmıştır.
Richard Nelson Frye’ye göre bu hüküm-
dar, Göktürkler 563-567 yıllarında böl-
geyi ele geçirdiğinde Eftalitlerin Buhara
bölgesindeki son beyi/hükümdarıdır. Bu
17
bilgi Buhara köylerinin (Buhara şehrinin
değil) VI. yüzyılın ortalarında kurulduğu-
na dair bulgularla da örtüşmektedir.
Nerşahî tasviri şu şekilde devam eder:
Köylerden bazıları, kente/kasabaya dö-
nüşür. Bunlardan beyin ikamet ettiği ken-
te/kasabaya bey-kent denir. Buhara'da
14 Bk. Vasilij Viladimiroviç Barthold, Moğol
İstilasına Kadar Türkistan (haz. Hakkı Dursun beyin yerleştiği kentin adı Vira-Şehir'di
Yıldız), 3. bs., Ankara: Türk Tarih Kurumu, ve merkezinde Debusi Kalesi inşa edilmiş-
1990, s. 15. ti; yani kale-şehire dönüşmüştü. Bu tas-
15 Doğan Kuban, “Anadolu-Türk Şehri Tarihi vire göre, Vira-şehir hükümdarın burada
Gelişmesi Sosyal ve Fiziki Özellikleri Üzerinde
Bazı Gelişmeler”, Vakıflar Dergisi, sayı: 7, ikamet etmesinde dolayı aynı zamanda
1968, s. 39-44. -başkent anlamında- bey-kenttir. O hal-
16 Özellikle “İslâm’da Şehir” başlıklı bölüm. Bk.
Mustafa Cezar, Anadolu Öncesi Türklerde Şe- 17 Richard Nelson Frye, Orta Çağın Başarısı Bu-
hir ve Mimarlık, İstanbul: İş Bankası Yayınları, hara (trc. Hasan Kurt), Ankara: Bilig Yayınla-
1977, s. 87-95. rı, 2003.

TEDARİKÇİ VAKIF İŞLETMELERİNİN ORTAYA ÇIKIŞI - 35