Page 133 - ANADOLU SANAYİ DEVRİMİ

eğitim başta olmak üzere sosyal hizmet yayılan şehirlerin ihtiyaçlarını karşılamak
harcamaları karşılanabilmiştir. için daha önce olmayan yeni ve farklı ti-
cari altyapı ve sistemler geliştirerek tica-
Vakıflar; köy, çiftlik, mezra, orman, su
ve maden kaynaklarından elde edilen ret devrimini zirveye ulaştırmışlardır.
gelirlerle ticaret yolları üzerinde vakıf Dünyanın ilk outletleri olan kervansaray-
kervansaraylar, hanlar; şehirlerde kapa- lar, kır ve şehir arasında, ticaret yolları
lıçarşı, sanayi siteleri, hanlar, arastalar; üzerinde Selçuklu döneminde kurulmaya
ticaret yolları ve ticaret merkezlerinde va- başlanarak yaygınlaşmıştır. Osmanlı dö-
kıf menziller, tekke, zâviye ve misafirha- neminde, özellikle Yeni Çağda kervansa-
ne ve sağlık, eğitim ve kültür merkezleri rayların etrafı gelişerek kasabalara veya
kurmuşlardır. Böylece kır-şehir ilişkisini büyük ölçüde şehirlere dönüşmüştür.
güçlendirilerek tarım, ticaret ve sanayi Dünyanın ilk süpermarketleri olan kapa-
ilişkisiyle iktisadi kalkınmada yeni bir lıçarşılar, Selçuklu şehirlerinde kurula-
aşama kazanılmıştır.
rak daha önce haftada ya da ayda birkaç
Bu gelişen iktisadi, ticari ve sosyal ilişkile- gün kurulan açık pazarların yerini almış,
rin sonucunda Selçuklu ve Osmanlı coğ- Osmanlılar bu çarşıları her şehirde inşa
rafyasında birçok yeni köy, bucak, kasa- ederek yaygınlaştırmayı başarmıştır. Os-
ba ve şehir doğmuş ve gelişmiştir. Ticaret manlılar, özellikle Yeni Çağda bu siste-
yolları üzerinde kervan menzillerinde mi, modüler olarak büyütmek suretiyle,
önce tarım gelirleriyle beslenen vakıflar alışveriş merkezleri olan çarşılar ile sana-
tarafından vakıf kervansaray ve hanlar yi sitelerini ilişkilendirerek sadece şehrin
kurulmuş olup zamanla bu kervansaray değil, bölgenin, hatta dünyanın en büyük
ve hanların etrafına insanlar yerleşerek kapalıçarşı formları haline dönüştürmeyi
yeni köy, bucak, kasaba ve şehirler inşa başarmışlardır.
edilmiştir.
Osmanlı şehirlerinde kapalı büyük sabit
Avrupa’da tarım devriminde ve sonra- pazarlarını hayranlıkla gezen Avrupalı
sında kır-şehir ilişkisini sağlayan vakıf tüccar ve seyyahlar, “pazar” kelimesini
vb. işletmeler olmadığından feodal tarım tüm Avrupa dillerine “bazaar” olarak
sistemi gereği kır ve şehir birbirine rakip girmesini sağlamışlardır. Bununla bera-
ve düşman olmuştur. Yeni Çağda Avru- ber Türkçemize “market” kelimesinin
pa şehirlerinin durumu, feodaliteye karşı girmesi ise XIX. yüzyılın sonlarında XX.
gelişimini sürdürmeye ve çatışarak bü- yüzyılın başlarından itibaren Avrupa’da
yümeye çalışan şehirlerden güç devşiren çok katlı alışveriş merkezlerinin kurul-
krallıklara dayalı az gelişmiş bir iktisadi maya başlaması ve Türkiye’de olmayan
sistemdir. bu çok katlı merkezlerin adının Türkçeye
ithaliyle olmuştur.
Artan tarım üretiminin sonucunda, bu
üretimin vakıflar eliyle şehirlere yönelen-
dirilmesiyle köylerin yanı sıra birçok yeni
şehir ortaya çıkmış, Osmanlılar gelişen ve

132 - ANADOLU SANAYİ DEVRİMİ