Page 103 - ANADOLU SANAYİ DEVRİMİ

sız kalabalıkla karşılaşan Selçuklu asker- deline göre kurarak bu ağa kattıkları ilk
lerinin şaşırdıklarını söyler. Anadolu İslâm şehridir.
1
Selçuklular, fethettikleri şehirler arasında Buhara, Semenkant, Belh, Merv gibi
büyümeye ve bölgenin merkezi olmaya İslâm şehirlerini yeniden inşa eden Sel-
müsait şehirleri, öncesiyle kıyaslanma- çuklular bu inşa döneminde geliştirdikle-
yacak büyüklükte yeniden inşa ve ihya ri Selçuklu tarzını, Selçuklu şehircilik ve
ediyorlardı. İhya ettikleri ve yeniden inşa mimari üslubunu Ani’yi inşa ederlerken
ettikleri bu yerlere, “şehir bölgesi” anla- de uygulamışlardı. Ani’nin inşasında bu
mına gelen “şehristan” adını veriyorladır. yetenekli Selçuklu şehir mimarları ve us-
Ani de bu şehirlerden biridir. talarının Ani’yi büyük bir şehir olarak

Selçuklular fethettikleri Ani Kalesi ile yeniden inşa etmeleri önceki inşa başa-
önünde uzanan Ani Ovasını birlik- rılarına bakılarak gayet olağan bir ge-
te yeniden planlayıp önce yeni şehrin lişmeydi. Olağan olmayan, Ani şehrinin
dış-surlarını inşa ederken Cuma camii/ inşasının, Selçuklu’dan önceye ait oldu-
[namazgâh], etrafında çarşılar, dükkan- ğunu ortaya koymaya çalışan iddiaların
lar, kervansaraylar başta olmak üzere tuhaflığıdır. Zira daha önce bölgede yer
iktisadi, dinî, kültürel bütün yeni unsur- alan Ermeni, Gürcü unsurların idaresinde
ları Ani’de ilk kez inşa etmişlerdi. Bu fa- kale tarzında feodal şehirlerden biri olan
aliyetler sonucunda, fetih öncesinde köy Ani’nin, Selçuklu fethinden önce yüzbin
tipinde ancak katedral ve kiliseleriyle dinî kişilik bir şehre dönüşerek geliştiğini,
merkez karakteri taşıyan eski Ani’yi ön- Ani Kalesini çevreleyen dış-sur sisteminin
cesiyle kıyaslanamayacak derecede bü- Selçuklu’dan önce inşa edildiği gibi tarihî
yük ve gelişmiş bir şehre dönüştü. gerçeklerle ve iktisadi gelişimle örtüşme-
yen ididalar vardır. Selçuklu öncesinde
Öncelikle Selçuklu şehristan modelini kapalıçarşısı ve dükkanları dahi olma-
incelememiz, yeni Ani’nin kuruluşununu yan Ani’nin böylesine bir nüfusu barın-
kavramak için önemli görünmektedir. dıramayacağı açıktır. Özellikle Hristiyan

Ermeni ve Gürcü kökenli araştırmacılar
bu konuda o kadar çok ileri gitmişlerdir
Selçuklu Islâm Şehir Modeli:
Şehristan ki, Selçuklu dönemindeki eserlerin ta-
mamının daha önceki eserlerin yeni hale
Ani, Selçukluların Orta Asya’da şehris- çevrilmesi olarak sunmuşlardır. Örneğin
tanı olan Türk şehirlerini inşa edip İpek yıllarca Ani kazı başkanlığını yapan ve
Yolu şehirleri ağını genişlettiği faaliyetler gerçekleri herkesten çok daha iyi bilen
döneminde fethedip üç unsurlu şehir mo- N. Marr kitabında, birçok Selçuklu ese-
ri için söylediği gibi Menûçihr Camii için
1 Mateos, s. 120. [Urfalı mateos vekayi-nâmesi bile daha önce saray olduğunu sonradan
(952-1136) ve Papaz Grigor’un zeyli (1136- camiye çevrildiğini ileri sürmüş, bu iddia-
1162) (trc. Hrant D. Andreasyan; Notlar
Edovard Dulaurer-M. Halil Yınanç), Ankara, sını yalanlayan cami kitabelerinin yer al-
Türk Tarih Kurumu Yayınları, 1987.] dığı Menûçihr Camii duvarını ise gözünü

102 - ANADOLU SANAYİ DEVRİMİ