Page 24 - ANADOLU SANAYİ DEVRİMİ
P. 24
ğıda ayrıntılı bir şekilde anlatılacağı üzere zamanda idareci ve tüccarların kurduğu
1200’lerin başlarından itibaren “Anado- vakıfların ticaret yolu üzerinde inşa ettiği
lu sanayi devrimi”ni başlattılar. ve müteşebbis dervişlerin yönettiği tekke
ve zâviyeler vasıtasıyla dervişyoluna dö-
İktisadi-sosyal yapının bu önemli dö-
nüşümünde en önemli rolü oynayan bu nüştü. Tüccarlar, İpek Yolu üzerinde ıssız
vakıf işletmelere “imaret” ismini veren yerlerde bir günlük mesafe aralıklarıyla
Selçuklu ve Osmanlılar, imareti oluştu- kurulan tekke ve zâviyelerde güvenle din-
ran yapılara da “imarethane” diyorlar- lenip ihtiyaçlarını giderip yolculuk ede-
dı. Buradan hareketle başta Ömer Lütfü biyor, sabah çıktıkları günün akşamında
Barkan olmak üzere iktisat tarihçileri, bu bir sonraki tekkeye ulaşıyor, bu yolculuk-
sisteme “vakıf imaret sistemi” adını ver- ları seyahat ettikleri İpek Yolu şehrine va-
diler. Köy, kasaba ve şehirler vakıfların rıncaya kadar devam ediyordu.
kurdukları imaret sitelerinin etrafında İnsanların maddi ve manevi ihtiyaçlarını
zamanla gelişti. Selçukluların kurduğu, karşılama modeli olarak bir diğer önemli
Osmanlıların geliştirdiği “vakıf imaret gelişme de, Abbâsî halifelerinin öncülü-
sistemi” ile dünyada ilk kez iktisadi ihti- ğünde tasavvufi bir irşad hareketi olarak
yaçların yanında dinî, sosyal ve kültürel ortaya çıkan manevi yönlü fütüvvet ha-
ihtiyaçları da karşılayan, böylece insanın reketinin, Anadolu’da Ahî Evran’ın ön-
maddi ve manevi ihtiyaçlarını ustalıkla cülüğünde maddi yönü de geliştirilerek
meczeden yeni bir sistem geliştirilmiştir. Ahî esnaf-sanayi birliklerine dönüşme-
siyle sanayi devrimininin başlamasıydı.
Böylece Hazreti Peygamber’in (SAV) ön-
cülüğünden Müslümanların kurdukları Tarım, ticaret ve sanayide artan üretim-
ve öncelikle insanların manevi ve maddi gelirle kurulan vakıf imaretler vasıtasıyla
ihtiyaçlarını karşılamaya yönelik “Me- şehirlerde yeni sanayi siteleri kurulurken
dine şehir sistemi” ile İslâm öncesi Orta elde edilen gelirler altyapı yatırımlarına,
Asya Türk devletlerinde gelişmeye baş- dinî, sosyal, kültürel hizmetlere ve ihtiyaç
layan ve insanların maddi ihtiyaçlarını sahiplerine hayır olarak dağıtılmaktaydı.
karşılamaya yönelik ticari pazarları olan Selçukluların başlatıp Osmanlıların ta-
“İpek Yolu köy-kasaba ve şehirler siste- mamladığı bu yeni yerleşim/şehirleşme
mi”, Türklerin İslâm’ı kabulüyle birleşti- modeli olan “vakıf imaret sistemi”ne
rilerek yeni bir model olan “vakıf imaret göre kurulan şehir modeli, Selçuklu ve
sistemi” ortaya çıktı. Osmanlı şehirleri üzerine araştırma ya-
panlar tarafından “İslâm şehri modeli”
İnsanın maddi ve manevi ihtiyaçlarını
karşılamada vakıf işletme sistemi o ka- olarak adlandırılmıştır. Zira “vakıf ima-
dar etkili idi ki İpek Yolu zamanla hem ret sistemi”nin odağında insanların sade-
dervişyoluna dönüştü hem de sağlanan ce maddi ihtiyaçlarını değil, aynı zaman-
güvenlikle ticaret öncesiyle kıyaslanama- da manevî ihtiyaçlarını da karşılamak yer
yacak hacimlere ulaştı ve ticaret devrimi almaktaydı. Böylece “İslâm şehri mode-
yaşandı. Başka bir ifadeyle İpek Yolu kısa
TEDARİKÇİ VAKIF İŞLETMELERİNİN ORTAYA ÇIKIŞI - 23
