Page 123 - ANADOLU SANAYİ DEVRİMİ

yol güzergâhı üzerinde inşa edildiği anla- sur kapısı (Arslanlı Kapı) olduğu da anla-
şılmaktadır. Yarım metre aşağıdaki ikin- şılmaktadır. Selçuklu camileri, konutlar,
ci yolun, XIII. yüzyıldaki Moğol istilası medrese, çarşılar, dükkanlar, kervansa-
sonrasında Selçuklu son dönemi ile Os- ray, hamam ve ana su isale hattı hep bu
manlı döneminin başında inşa edilen ve ana yol üzerinde konumlandırılmıştır.
kullanılan ikinci yol olduğu anlaşılmak- Selçukluların inşa ettikleri Ani’de Selçuk-
tadır. Günümüzde her iki yolun da üze- lu öncesi döneme ait katedral ve kiliseler
rinde olan mevcut seviyedeki üçüncü yolu ise tali yollar üzerinde kalmıştı.
43
oluşturan ana yol güzergâhının ise Rus iş-
gal döneminde Ani’de Nikolai Marr tara- Ana ve Tâlî Yolların Inşası
fından başlatılan arkeolojik kazı çalışma- Karamağaralı 2000 ve 2001 yılında Ebü’l-
larında çıkan toprağın, ana yol güzergâhı Muammeran Camii ile iç-kale arısındaki
üzeri ve etrafında olan Selçuklu eserleri- ana yolun kazı çalışmalarını başlatıl-
nin yer aldığı bölgeler üzerine yığılmasıy- mıştır. Arslanlı Kapıdan iç-kaleye kadar
la oluştuğu anlaşılmaktadır. Anayol ve yaklaşık 2.000 metre civarındaki bu ana
Selçuklu hamamları, konutlar, çarşı ve yolun, bu iki yılda Ebü’l-Muammeran
dükkanlarının üzerine metrelerce yığılmış Camii ile Menûçihr Camii arasındaki kıs-
olan bu toprağın, Ani’de Selçuklu öncesi mı tamamlanmıştır. İki cami arasındaki
döneme ait eserlerin yer aldığı diğer kazı bu kısım, ana yolun en yoğun iskân ve
bölgelerinden çıkarılıp taşınarak getirilen yapılaşma bölümünü oluşturmaktadır.
toprak olduğunu tespit eden ve Cumhuri- İç-kaleye ulaşan anayol çalışmalarının ta-
yet döneminde Ani arkeolojik kazılarını mamı ise 2002’de tamamlanmıştır.
44
başlatan Kemal Balkan olmuştur. 42
2000 yılı çalışmalarında yolun devamı-
Bu bulgularla, orta-sur (Arslanlı Kapı) nın ortaya çıkartılması amacıyla Ebü’l-
kapısından Ebü’l-Muammeran Camii ve Muammeran Camii minaresi yıkıntısı ya-
devam ederek Menûçihr Camii önünden nından başlayarak yolun batı bölümünün
geçen bu ana yolun Sultan Alparslan ve güneye doğru yaklaşık 125 metrelik kıs-
Melikşah döneminde, Selçukluların inşa mı kazılmıştır. 2001’de ise bu kez yolun
ettiği ana yol olduğu ve Selçukluların doğu bölümümün güneye doğru kısmın-
Ani’yi inşa ettiklerinde şehri bu ana yol da çalışmaları yürütülmüş ve 90 metrelik
güzergâhına bağlanan tali yollardan olu- kısmı tamamlanmıştır.
şan ulaşım ağına göre planladıkları, şehrin
ana unsuru olan Selçuklu İslâm dönemi Kervan Yolu Çalışmaları
yapılarının da bu plana göre inşa edildiği
ortaya konulmuş olmaktadır. Şehrin ana Orta Asyadan gelip İran ve Kafkaslar
kapısının, bu ana yolun bağlandığı orta- üzerinden Ani’ye gelen kervanlar, Arpa-
çay üzerindeki İpek Yolu köprüsünden
45

42 Kemal Balkan, “1965 Yılı Ani Kazıları Hak- 43 Karamağaralı (2002), s. 233.
kında Kısa Rapor”, Türk Arkeoloji Dergisi, 44 Karamağaralı (2002), s. 233-34.
Ankara 1965, cilt: 1-2, sayı: 14, s. 106. 45 Bk. Ani Yerleşim Haritası üzerinde 23 numa-

122 - ANADOLU SANAYİ DEVRİMİ