Page 266 - KAZASKER MUSTAFA İZZET

Ayasofya’nın Nişânesi | KAZASKER MUSTAFA İZZET

ecessüm edecek bir Osmanlı modernleşmesi tablosunun önemli figürlerinden birisi olan Mustafa İzzet gelenek, yenilik, tecdid, klasik
T kavramlarının henüz birbiriyle yeni karşılaşmaya başladığı bir döneme şahit olması açısından son derece kritik bir hayat hikâyesidir.
Osmanlı modernleşmesini kişiler üzerinden okumak en sağlıklı okuma yöntemlerinden birisi olarak kabul edilmelidir. Bu yöntemde
örneklem olarak Mustafa İzzet’in hayatı pek çok genel veriyi bizlere draje olarak sunabilir. Sanayileşme hazırlığının, kentleşmenin, mimarî
dönüşümün bir tohum durumundan fidan hâline geçtiği ve artık gözle görülür değişikliklerle insanların hayatına etki ettiği bu dönemin en
önemli özelliği bu cazibe alanlarının artık insanları kendine doğru çekmeye başlamasıdır. Bunu da sosyolojik olarak kısaca kentleşmeye
olan göç ile tarif edebiliriz. Unutulmamalıdır ki, her ne kadar elimizde yeterli bilgi ve belge olmasa da Kazasker, bilginin peşinde İstanbul’a
göç etmiş birisidir. Bu, yukarıdaki sosyolojik durumu tarif etmenin yanında modernleşme hazırlığındaki bir dünyanın artık bilgiye verdiği
değerlerin majör artışını okumamız açısından da fırsattır.

İlk olarak düzenli bir medrese tahsili gördüğünü bildiğimiz Mustafa İzzet’in görevlendirildiği mevkilere göre -ki bunlardan en önemlisi
dönemin yargıtayının başıdır- onun özellikle İslam hukuku konusundaki müktesebatının seviyesi anlaşılmaktadır. Sultan II. Mahmud’un
alâkası ile önce sarayda Silahdâr Ali Paşa’nın yanında, sonra Galata Sarayı ve Enderûn-ı Hümâyun’da tahsilini tamamlamıştır. Ulemadan
en çok ilim ve fazilet sahibi kişi şeyhülislam olurken, onun bir derece altında Rumeli kazaskerliği gelmekteydi. Kazasker Mustafa İzzet
Efendi de döneminin ilmî pâyelerini alarak Rumeli kazaskerliğine kadar yükselmiş, Rumeli kazaskerliği yapmış olanların en kıdemlisine
verilen riyâset-i ilmiye, yani reisü’l-ulemâlık makamı da 1861’de kendisine verilmiştir. Bu açıdan bakıldığında hayatında sahip olamadığı
tek sıfat şeyhülislamlıktır, denilebilir.

Her ne kadar günümüze ulaşamamış olsa da kaynaklarda Arapça ve Farsça şiir yazmış olduğu da bildirilmektedir. Türkçenin yanında
bu iki dile de, şiir yazacak düzeyde hâkim olan Mustafa İzzet’in Arapça grameri konusundaki merakını, kaleme aldığı eseri olan Keşfü’l-
Îrâb’ından anlıyoruz. Sultan Abdülmecid’in birinci imamlığını yaptığı sırada, diğer pek çok meşguliyetinin yanında eser telif etme fırsatı
bulmuş olan Mustafa İzzet’in, bu eseri 89 sayfa hacmindedir. İzzet eserini, medreselerde okutulan Arapça gramer kitaplarının anlaşılması
güç olduğundan telif ettiğini belirtmiştir. Kazasker’e izafe edilen Avâmil-i Mu’ribî adlı bir eser daha olduğu söylense de kimi araştırmacılar
bu eserin Keşfü’l-Îrâb’ın bir devamı olduğunu kimileri ise böyle bir eserin bulunmadığını belirtmektedir. Biz basılmış böyle bir esere
ulaşamadık.

Mehmed Süreyyâ’nın Sicil-i Osmânî’de ilmî şahsiyeti hakkında "ulûm ve mütesavvıfede üstâd" olduğunu belirttiği Mustafa İzzet’in ilim
dünyasına sanat hayatındaki dalgalanmalara olduğu kadar hâkim değiliz. Fakat ilmî itibarı bakımından ve dönemin önemli platformlarından
birisi olan Eyüp Sultan Camii hatipliği vazifesi kendisinin ilmiye sınıfındaki kabulü açısından son derece önemli bir pozisyondur.

Zamanının sanatta, musikide ve ilimde en yüksek pâyelerini kazanmış bu mümtaz şahsiyetin, idam fermanının verildiği bir zaman diliminde
dahi "Sikkeyi başka kıyafete tebdîl edemem" diyerek göstermiş olduğu metanet, tıpkı kendi dönemindeki İsmail Dede Efendi gibi ilim-
sanat-iktidar ilişkileri açısından son derece önemli bir hatıradır.

264