Page 140 - ANADOLU SANAYİ DEVRİMİ
P. 140
hammed Bâkırî evladındandır, Özbek’tir; hi olarak, Tebriz kadılığında şahitlerin
Kirman Selçuklularındandır ve Kirman huzurunda vakfı onaylatmış, böylece
âyanındandır. vakfın ilk mütevellisi olmuştur. Yani
zâviyenin şeyhi artık aynı zamanda vak-
Ancak vâkıfın (Halil Divanî), vakfın onay
tarihi olan 440/1048 yılında hayatta ol- fın mütevellisidir.
madığı vakfiyede adından rahmetle bah- Şeyhlik ve vakfın mütevelliliği, evlada
sedilmesinden anlaşılmaktadır. Bu du- intikal etmektedir. Buna göre vâkıf Şeyh
rumda vâkıf, zâviyeyi kurmuş ve zâviyeye Halil Divanî’ye şeyhlik babasından inti-
akar oluşturmak üzere köyleri satın al- kal etmiştir. Bu silsile önemlidir zira şeyh
mış; ancak bu köyleri zâviyeye vakfedip Halil Divanî, Oğuz boyundan (Uzbek)
vakfı onaylatamadan vefat etmiştir. Ve- ve Kirman Selçuklularından olduğundan
fatından önce mülkiyetinde olan köylerin bu bölgeye gelişleri ya şeyh Halil Divanî
zâviyeye vakfedilmesini vasiyet etmiş ol- zamanında veya vâkıfın babası zamanın-
malı ki, ölümünden sonra bu vasiyeti ge- da olmalıdır. Vakfın kuruluş tarihi olan
reği köyler zâviyeye vakfedilmiştir. 1048’den önce vefat etmiş olduğuna
göre vâkıf Seyyid Şerif Şeyh Halil Divanî
Vakfı Tebriz’de, Tebriz kadısı huzurun-
da onaylatan müteveffâ Halil Divanî’nin veya babasının, 1021’de Çağrı Bey’in
mülkiyetine sahip olduğu 29 köyün ver- Anadolu’ya ilk Selçuklu seferine katıla-
gilerini toplama hakkına sahip olan rak gelenlerden olması muhtemeldir.
Mâlikâneci Turgut Bey’dir. Mâlikâneci Vakfın kurulmasının onayını Tebriz ka-
Turgut Bey tam olarak 1048’de tarihin- dılığı yapmıştır. Vakfı onaylayan Tebriz
de hem Halil Divanî Vakfı’nı onaylatmış kadısıdır. Buna göre, onay tarihi olan
hem de 29 köyün mâlikâne vergi gelir- 440/1048 tarihinde Pasinler ve civarında
lerinin tamamını bu vakfa vakfetmiştir. yer alan bölgenin Tebriz kadılığına bağlı
Vakıf hukuku gereği bir malı vakfedebil- olduğu anlaşılmaktadır.
mek için mülkiyet hakkına sahip olmak Seyyid Halil Divanî tarafından 29 köy sa-
gerektiğinden bu 29 köyün vergi gelirle- tın alınarak zâviyeye vakfedildiği, ancak
rinin Turgut Bey’e vakfetmek üzere sul- bu vakfetme işleminin Halil Divanî’nin
tanın onayıyla mâlikâne olarak verildi- vefatından sonra evladı tarafından
ğini söyleyebiliriz. Osmanlı döneminde 1048’de Tebriz kadısı huzurunda olduğu
ise verginin vakfedilmesi işlemi, vakfa anlaşılmaktadır.
vergi muafiyeti verilerek yapılmaya baş-
lanmıştır. Yani vakıf, vakfa ait köylerden Yine vakfiyeye daha sonra ilave edilen
vergiyi toplamakta ancak vergiden muaf Turgut Bey’e ömür boyu ve varislerine
olduğundan bu vergi devlete ödenmeden kalacak şekilde ihale edilen yirmi dokuz
vakıfta kalmaktadır. köyden toplayacağı yıllık tutarları be-
lirtilen mâlikâne vergi gelirlerinin tama-
Vâkıfın oğlu, babası Seyyid Şerif Halil mı Turgut Bey tarafından Seyyid Halil
Divanî’nin vefatından sonra zâviyenin Divanî Vakfı Zâviyesi’ne vakfedilmiştir.
şeyhi olmuştur. Zâviyenin yeni şey- Bu işlem Tebriz kadısı huzurunda vak-
ÜRETİMLE İLGİLİ VAKIF İŞLETMELER - 139
