İslami finansın amaçları ve işleyişi nedir? Dünyada İslami FinTech alanında hangi çalışmalar yapılır?
İslami finans, faizsiz finans prensiplerine uygun şekilde yürütülen bankacılık sistemini ve faaliyetlerini tanımlayan bir kavramdır. İslami finans çerçevesinde yürütülen tüm işlemlerin İslami öğretilere uygun olması gerekir. İslami ve konvansiyonel finans kuruluşlarının faaliyetleri birbirleriyle kesişebilir ya da benzerlikler gösterebilir. Ancak katılım finans ilkeleri çerçevesinde gerçekleştirilen faaliyetler Katılım finansa uygun sözleşmeler üzerinden ilerler.
İslam inancında finansal ve ticari faaliyetler için geçerli, oldukça net kural ve ilkeler bulunur. İslami finansın ortaya çıkışı, 7. yüzyılın başlarına denk gelir. Tarihteki ilk İslami finans kuruluşu ise Hz.Ömer tarafından kurulan ve Beyt-ül Mal adlı kamu hazinesi olarak kabul edilir. 12. Ve 18. Yüzyıllar İslami finansın etkin olduğu yıllardı. 18. Yüzyıl sonrası İslami finans aşamalı olarak ortadan kalkmıştır. Ancak 18. Yüzyılda bile İslami finansa temel teşkil eden akitler kullanılmaya devam etmiştir yani sadece etkisini yitirdiği söylenebilir. Osmanlı İmparatorluğu’nun yıkılması, geleneksel finans kuruluşlarının Batı anlayışında hâkim olması ve Avrupa’da finans sektörünün gelişmesi gibi nedenler buna yol açan temel faktörler arasındadır.
20. yüzyılın ortalarından sonra modern İslami finans yeniden gelişmeye başlar.
Peki, İslami finansın amaçları ve işleyişi nedir? Dünyada İslami FinTech alanında hangi çalışmalar yapılır? Gelin, bu soruları birlikte yanıtlayalım.
İslami Finans Sistemi Nasıl Çalışır?
İslami finansın temel kurallarından biri, riba (faiz) içeren tüm işlemlerin bertaraf edilmesidir. Paranın prim yapması ya da sermaye üzerinden para kazanma anlayışı ile ilerleyen faaliyetlere izin verilmez. Çünkü İslami finans çerçevesinde tek başına paranın bir değeri yoktur. Para, bir mübadele aracı olarak görev yapmalıdır. Ayrıca ticaret hayatında da risk paylaşımı esas olması gerektiğinden faize izin verilmez.
Bu bağlamdan hareketle, katılım finansta faizli kredi cinsinden alacaklı ve borçlu ilişkisi de söz konusu değildir. Taraflar, finansmana konu olan yatırımın kâr ve zararını paylaşacakları bir ortaklık kurmak durumundadır. Başka bir deyişle, taraflar risk paylaşımı yapar. Ancak sadece ortaklık yoktur, alım satıma dayalı finansmanlar da söz konusudur.
Geleneksel finans kuruluşları ise risk transferine dayalı işlemler yürütür. İslami finansta yatırımcılar finans kuruluşlarının ortakları oldukları için borç ve özkaynak özelliklerini bir arada taşır. Bu nedenle İslami finans kapsamında yürütülen faaliyetlerin çoğu finansmanın temellendirileceği varlıklara dayanmak zorundadır. Bu durum, İslami finans kuruluşlarının birer yatırımcı gibi faaliyet göstermesini sağlar.
İslami finans kuruluşları, İslam hukukunda yasaklanan ya da helal sayılmayan ürünlerin ticaretini yapan şirketleri konu almaz.
Öte yandan, İslami finansta belirsizliğe yer yoktur. İslami finansın temel prensiplerinden biri olan “Gharar” da belirsizlik yasağını tanımlar. Sözleşmelerde fiyat, şartlar, konu ve süre gibi tüm unsurlar mutlak şekilde belirlenmek durumundadır.
İslami Finansın Amaçları Nelerdir?
- Haram faaliyetler yürüten tüm işletmelerden kaçınarak yalnızca helal faaliyetleri desteklemek.
- İslam hukukuna uygun finansal hizmetler sunmak
- Belirsizlik ve riba içermeyen faaliyetler sürdürmek.
- Parayı meta olarak kullanan ve bu şekilde gelir elde etmeyi hedefleyen tüm finansal işlemlerden kaçınmak.
- İnsani çabaları sermayeden önde tutmak.
- Geliri adil bir şekilde İslam hukukunun kurallarına göre dağıtılmasını esas alarak kaynakların verimli kullanılmasını önceliklendirmek.
- İslami finans, ücretlendirme ve ödenmesinde adaleti ve hakkaniyeti ön planda tutmak
- Tasarruf sahibi kişi ve kurumları ekonominin kalkındırılmasına teşvik etmek.
- Üretkenliği desteklemek.
- Etik, ahlaki ve sosyal açıdan sorumluluk sahibi bir anlayış sürdürmek.
Dünyadan İslami FinTech Örnekleri
“Finansal teknoloji” teriminin kısaltılmış hali olan “FinTech” finansal inovasyonlar geliştirmek adına teknolojik gelişmelerden yararlanan yeni finans endüstrisini ifade eder. FinTech’lerin temel amacı, müşteri deneyimini ve geribildirimleri öncelik alarak erişilebilir ve yaşamı kolaylaştıran hizmet ve ürünler ortaya koymaktır. Günümüzde, dünya çapında yaklaşık 120 farklı İslami FinTech bulunur. İslami FinTech’ler Müslümanların temel finansal sorunlarına odaklanarak söz konusu sorunları çözüme kavuşturmaya yönelik ürün ve hizmetler geliştirmeyi hedefler. Dünyada ön plana çıkan İslami FinTech örneklerini şu şekilde sıralayabiliriz:
- İngiltere merkezli Yielders, kitlesel gayrimenkul satın almak ve kira gelirini paylaşmak üzerine kurulu bir platformdur. Böylelikle küçük yatırımcılara da kâr getirisi olanağı sunar. Yielders yatırımcıları yerleşik ve ticari mülkleri satın aldıktan sonra 2 - 5 yıl içinde daha küçük yatırımcılara kiralar.
- Büyümek için finansman desteğine ihtiyaç duyan KOBİ’lere yönelik bir platform olan Kapital Boost, Singapur merkezlidir. Kitlesel fonlama üzerine faaliyet gösteren Kapital Boost’ta murabaha ve mudaraba yöntemleri üzerinden kobilere kısa dönemli finansman ihtiyacı sağlanır.
- Singapur merkezli bir diğer İslami FinTech olan EthisCrowd, aynı zamanda bu alanda faaliyet gösteren ilk kitlesel fonlama platformudur. Yatırımcıların minimum 250 dolar ile girebildiği platformda küresel yatırım portföyü oluşturulur.
- Malezya merkezi ScolaFund, eğitim ihtiyaçlarını karşılayamayan öğrencilere burs vermek isteyen bağışçıları buluşturan bir platformdur. 25 ülkede faaliyet gösteren ScolaFund, toplanan bağışları doğrudan üniversitelere ve öğrenciler adına olacak şekilde aktarır.
İslami FinTech’ler, Müslümanların finansal ihtiyaçlarını karşılamanın ve sorunlara çözüm oluşturmanın yanı sıra, dini görevlerin yerine getirilmesi açısından da kolaylık sağlamayı temel alır. Burs ya da zekât verme veya bağış yapma üzerinden ilerleyen platformlar da bu hedefe örnek oluşturur. İslami FinTech’lerin ilerleyen yıllarda gitgide gelişmesi ve yatırım alması beklenmektedir.