İbrahim Ethem Gören: Yüksel Bey kitapla ünsiyetiniz ne zaman başladı?
Yüksel Yücel: Kitaplarla ünsiyetim, matbaacılıkla tanıştığım 1987 yılına dayanıyor. O yıllarda matbaanın her kademesinde çalışarak bu mesleğin inceliklerini öğrenme fırsatı buldum. 1990’lı yıllarda bugünkü gibi gelişmiş dijital teknolojiler yoktu; renk ayrımı başlı başına bir sanat ve büyük bir ustalık gerektiren bir süreçti. Bu dönemde, ilk defa bir kitabın hazırlık aşamalarına yakından şahit oldum. Böylelikle baskıya hazırlanan bir eserin, sadece teknik bir süreçten ibaret olmadığını; onun bir fikir, estetik ve emek bileşimi olduğunu fark ettiğimde bu alana duyduğum ilgi derinleşti. O günden itibaren, bir kitabın içerik hazırlığı, editöryal süreçleri, görsel tasarımı ve matbaa aşamaları üzerine çalışarak kendimi geliştirmeye başladım.
Yüksel Yücel: Her kitap bir kültür taşıyıcısıdır
Her kitap, yalnızca sayfalardan ibaret değil; bir kültür taşıyıcısı, bir medeniyet inşasının parçasıdır. Bu bilinçle yıllar içinde hem mesleki tecrübemi artırmaya hem de kitap sanatına katkı sunmaya gayret ettim.
Dünden bugüne öznesinde kitap olan hizmetlerinize müşfikâne nazar etmek isteriz.
Kitap yayıncılığına bakışım, bir eserin ilk fikir aşamasından okuyucuyla buluşmasına kadar uzanan bir süreci kapsıyor. Kimi projelerde kitabın içeriğini bizzat ben oluşturuyorum, kimi zaman da görsellerin seçiminden tasarımına, renk ayrımından baskı ve cilt danışmanlığına kadar sürecin farklı aşamalarında yer alıyorum.
Her çalışmada titizlikle hareket etmeye özen gösteriyorum. İçeriğini üstlendiğim kitaplarda mutlaka birkaç kaynaktan belge teyidi yaparak metnin doğruluğunu sağlıyorum. Dışarıdan gelen projelerde ise, içeriği detaylıca inceleyip uygun bulmadığım çalışmalara dâhil olmamaya gayret ediyorum.
Bunun yanı sıra, uluslararası fuarları yakından takip ederek dünyada kitap yayıncılığında hangi trendlerin ön plana çıktığını, özel kâğıt ve malzeme seçimlerinde hangi yeniliklerin kullanıldığını araştırıyorum. Bu sayede, ürettiğim eserlerde ezbere malzeme kullanmak yerine, kitabın içeriğine ve hedef kitlesine en uygun tasarım dilini belirleyebiliyorum. Kitaplarımın beğenilmesinde bu hassasiyetin önemli bir rol oynadığına inanıyorum.
Kitaba dair ne varsa…”dan neyi/neleri murad ediyorsunuz?
“Kitaba dair ne varsa…” derken, kitabın içeriğinin hazırlanmasından tasarımına, malzeme seçiminden baskı sürecine kadar birçok aşamanın büyük bir titizlikle yürütülmesi gerektiğini kastediyorum.
Sanatlı, prestij kitap neşriyatındaki uzmanlık alanlarınız?
Uzmanlık alanım hem yurt içindeki hem de yurt dışındaki yeni çıkan malzemeleri ve yayıncılık trendlerini yakından takip etmeye dayanıyor. Bir kitabı hazırlarken, içeriğine en uygun ve en kaliteli malzemeyi seçmeye büyük önem veriyorum. Kâğıt, kapak, cilt ve diğer baskı unsurlarında sadece estetik değil, aynı zamanda işlevsellik açısından da en doğru malzemeyi kullanmayı hedefliyorum. Bunların yanı sıra, görsellerin mümkün olan en yüksek kalitede temin edilmesi ve baskıya en uygun şekilde hazırlanması konusunda da hassasiyet gösteriyorum. Kitaplarda hem içerik hem de görsellik açısından üst düzey bir standart yakalamak benim için vazgeçilmez bir prensip.
Sözün bu yerinde kitap neşriyatında kendinizi nerede ve nasıl konumlandırıyorsunuz?
Açıkçası kitap neşriyatında kendimi belirli bir yere konumlandırmak gibi bir iddiam yok. Ancak, bugüne kadar çalıştığım kişi ve kurumların danışmanlık verdiğim projelerden duyduğu memnuniyet ve olumlu geri dönüşler, işimi doğru yaptığım yönünde bana güven veriyor. Özellikle prestij kitaplar ve tıpkıbasım eserler konusunda verdiğim kararların isabetli bulunması ve tercih edilmem, bu alanda edindiğim tecrübeyle doğrudan ilişkili. İşin mutfağından gelen biri olarak, sadece teknik detaylara değil, kitabın estetik ve içerik dengesine de önem veriyorum. Bu hassasiyetin, yaptığım işlerin kıymet görmesinde etkili olduğuna inanıyorum.
Geleneksel sanatlar yayıncılığına dair tecrübelerinizi aktarır mısınız?
Bugüne kadar çalışmış olduğum eserlerin kâhir ekseriyeti gelenekli sanatlarımız ile alakalı olan yayınlardan oluşuyor. Burada dikkat edilmesi gereken hususllar; görsel kalitesinin en üst seviyede olması, seçimi yapılacak görselin ifade gücünün yüksek olması, mümkün olan en nadide nüshanın kullanılması. Ayrıca, görseller üzerinde herhangi bir tahrifat yapılmaması, eserin orijinal haline sadık kalınması büyük bir hassasiyet gerektirir. Özellikle tıpkıbasımlarda birbirine benzer gibi görünen görsellerin ufak da olsa ince ayrım farkları göz önünde bulundurularak aslının kullanılması önem arz eder.
Yazma eserleri, hüsn-i hat, tezhip ve minyatür levhalarını tarayarak bir taraftan dijital hale getiriyor, diğer taraftan da kaliteli baskı çözümleri sunuyorsunuz. Bu süreçte haliyle pek çok esere dokunarak koleksiyonları keşfediyorsunuz. Bu alandaki gözlemlerinizden yola çıkarak koleksiyonerlere tavsiyeleriniz neler olur?
İlk defa 2005 yılında, Topkapı Sarayı’nda Hırka-i Saâdet Dairesi’nde bulunan, Hz. Osman (r.a.)’a nispet edilen Kur’ân-ı Kerîm’i inceleme fırsatım oldu. O günden bugüne, yazma eserlerin korunması ve restorasyonu konusunda önemli gelişmeler yaşandığını gözlemliyorum. Bugün hem koruma hem de onarım hususunda yetişmiş uzmanlar bulunmakta ve kabiliyetler giderek artmaktadır. Özellikle Kitap Şifahanelerimizde bu alanda yapılan çalışmalar oldukça ileri seviyeye ulaşmış durumda. Ancak hâlâ önemli eksiklerimiz var: Özel koleksiyonlar! Buralarda bulunan eserlerin bakımı, maalesef usulüne uygun yapılmıyor. Doğrudan ışığa ve rutubete maruz bırakılan, ortam koşulları dikkate alınmadan teşhir edilen pek çok eser, zamanla bozulmakta ve tahribata uğramaktadır. Özellikle 19. yüzyıl sonlarına ait yazma eserler ve levhalar, kullanılan malzemelerin niteliği nedeniyle çok daha hassas bir yapıda. O dönemde kâğıtlardaki asit oranının yüksek olması, ekonomik nedenlerle düşük ayarlı altın kullanılması ve kimyasal analiz yapılmadan uygulanan restorasyon teknikleri, bu eserlerin hızlı bir şekilde yıpranmasına ve tahrip olmasına neden oluyor. Ne yazık ki, bu tür eserlerin önemli bir kısmı özel koleksiyonlarda ve ailelerin elinde bulunduğu için gerekli bakım ve restorasyon çalışmaları ihmal ediliyor. Ayrıca son yıllarda üretilen yeni eserlerde de asit oranı yüksek kâğıtlar tercih ediliyor ve geleneksel el yapımı kâğıtlar giderek daha az kullanılıyor. Bunun sonucunda, bu eserlerin renkleri hızla soluyor, hatta yazılar zamanla kayboluyor.
Bir diğer önemli konu ise, bu eserlerin dijitalleştirilmesi ve iyi bir şekilde arşivlenmesi noktasındaki eksiklikler. Dijital aktarım süreci gerektiği gibi yürütülmediğinde, hem eserlerin orijinal kalitesini korumak zorlaşıyor hem de gelecek nesillere sağlıklı bir miras bırakmak mümkün olmuyor. Bu yüzden, koleksiyon sahiplerinin ve ilgili kurumların doğru saklama, bakım ve dijital arşivleme süreçlerine özen göstermeleri büyük önem taşıyor.
Tasarımdan renk ayrımına; kâğıt seçiminden baskısına ve cildine kadar birinci sınıf bir prestij kitabı hangi hususiyetleri hâiz olmalıdır?
Bir eserin hususiyetini ve hedef kitlesini göz önünde bulundurarak; kullanılacak kâğıdın türü, ciltleme şekli, baskı tekniği ve malzeme seçimi titizlikle belirlenmelidir. Bütün bu unsurlar, kitabın ömrünü, estetik değerini ve okunabilirliğini doğrudan etkiler. Bu yüzden her kitap kendi içeriğine uygun nitelikte malzeme ve tekniklerle üretilmelidir.
Kütüphaneleri tezyin etmekte olan yüzlerce kitap elinizin, avuçlarınızın arasından geçti. Bunlardan birkaçına teberrüken değinmenizi istirham ediyorum.
Bu sorunuza kurum bazında cevap vermek isterim.
Lütfen, buyurunuz Yüksel Bey.
Diyanet İşleri Başkanlığı
-Hak Dini Kur’an Dili Tefsiri, Elmalılı Hamdi Yazır: 13 cilt, dijitalleştirilip tıpkıbasıma hazır hale getirilmesi, baskı ve cilt danışmanı.
-Sahih-i Buhari: Hattat Hasan Rıza hatlı hadis külliyatı 8 cilt, dijitalleştirilip tıpkıbasıma hazır hale getirilmesi, baskı ve cilt danışmanı.
-TİEM 402 numaralı Mushaf-ı Şerif: Şeyh Hamdullah hatlı Mushaf 378 varak, dijitalleştirilip tıpkıbasıma hazır hale getirilmesi, baskı ve cilt danışmanı. Proje baskı aşamasında durduruldu.
-Risale-i Nur Külliyatı: Diyanet İşleri Başkanlığı tarafından hazırlanan Risale-i Nur Külliyatı’nın tasarımı, baskı ve cilt danışmanlığı
-Mecelle-i Ahkâm-ı Adliye: Tıpkıbasım hazırlık ve üretimi
-Medeniyet Âleminde Yazı ve İslam Medeniyetinde Kalem Güzeli: Mahmut Bedrettin Yazır’ın 3 cilt eserin yeniden hazırlanıp basılması
Yazma Eserler Kurumu Başkanlığı
Tıpkıbasımlar
-Şeyh Hamdullah Hattı Mushaf-ı Şerîf: Topkapı Sarayı Ahmet 5, tıpkıbasım hazırlık işi.
-Mesnevî-i Ma’nevî: Tıpkıbasım hazırlık hizmetleri.
-‘Acâyibü’l-Mahlûkât: Tıpkıbasım hazırlık hizmetleri
-Sultan III. Mustafa Tarihi: Hazırlık hizmetleri
-Dîvânu Lugâti’t-Türk: Tıpkıbasım hazırlık hizmetleri
-Hasan Rıza Hattı Mushaf-ı Şerif: Topkapı Sarayı Yeni Yazmalar 325, tıpkıbasım hazırlık hizmetleri
-Sahih-i Buhari: Tıpkıbasım hazırlık hizmetleri
IRCICA
-Topkapı Sarayı Mukaddes Emanetler Hz. Osman (r.a)’a izafe edilen Mushaf-ı Şerif
-Tataristan Kazan Mushaf-ı Şerifi
-1986-2016 Yılları arası Hat yarışmaları kitabı dijitalleştirme, renk ayrımı ve baskı cilt danışmanlığı
-Dünden Bugüne Kudüs: Baskı cilt danışmanlığı ve renk ayrımı
-Haremeyn: Baskı cilt danışmanlığı ve renk ayrımı
-Akkoyunlu Hükümdarı Sanatçı ve Sultan tasarımdan üretime olan süreçler
-Güzel Sanatlar Akademisi Hat Koleksiyonu kitabının tarama fotoğraf ve baskı hazırlığı
Yurt Dışı
-Bulak Nüshası: 13 cilt Sahih-i Buhari tıpkıbasım hazırlığı
-Süleymaniye Yazma Eserler Kütüphanesi Köprülü Kütüphanesi Nr 362 numaralı Sahih-i --Buhari’nin tıpkıbasım hazırlığı
-Kayışzâde Hafız Osman’ın yazdığı Delâil-i Hayrât’ın tıpkıbasım hazırlığı
-1786 yılı baskısı İspanya ve Portekiz Meydan ve Çeşmeleri gravür kitabının tıpkıbasım hazırlığı ve gravürlerinin renklendirilmesi
Yayınevi ve çeşitli kurumlar
-Muhteşem Karahisari Kur’ânı Kerîm’i Koltuk Tezhipleri: Baskı hazırlık. Nakkaş Tezyini Sanatlar
-Ali en-Nakşibendî er-Râkım: Sanat Tarihimizin Bilinmeyen Bir Ressamı. Tasarım ve baskı hazırlık. Nakkaş Tezyini Sanatlar
-Türk Tezyini Sanatlarında A. Süheyl Ünver ve Yeni Terkipleri: Tasarım ve baskı hazırlık. Nakkaş Tezyini Sanatlar
-Filiz Çağman: Tasarım ve baskı hazırlık. Nakkaş Tezyini Sanatlar
-Türk Evleri: Tasarım ve baskı hazırlık. Nakkaş Tezyini Sanatlar
-İslam Mimarisinde Hendesi Desenler: Tasarım ve baskı hazırlık. Hassa Mimarlık
-Osmanlı Devri İstanbul Camileri: Tasarım ve baskı hazırlık. Turing
-Gravürle Kudüs: Tasarım ve baskı hazırlık. Kültür A.Ş.
-Mukaddes Emanetler: Tasarım ve baskı hazırlık. Kültür A.Ş.
-Türklerin Mimari Mirası Türkiye (11 cilt): Tasarım ve baskı hazırlık. Türk Kültürüne Hizmet Vakfı.
-İslâm Sikke Geleneğinde Kur’ân Âyetleri: Tasarım ve baskı hazırlık. Lokomotif Kültür
-Sanatın ve Sanatkârın İzinde: Tasarım. Kuveyt Türk Katılım Bankası A. Ş.
-Nilüfer Kurfeyz ve Selim Sağlam Tezhip Kitabı: Tasarım ve baskı hazırlık. Milenyum Yayınları
-Haremin Çinileri: Tasarım ve baskı hazırlık. Milenyum Yayınları
-Türk Hava Yolları, Diyanet İşleri Başkanlığı, Tataristan Müftülüğü, Özel koleksiyonlar için Mushaf hazırlığı
-II. Abdülhamid Dönemi Filistin: İçerik oluşturma, yayın hazırlık, renk ayrımı, baskı hazırlık. Demirören Yayınları
-Son Huzur ve Sükûnet Yıllarında Suriye: İçerik oluşturma, yayın hazırlık, renk ayrımı, baskı hazırlık. Demirören Yayınları
-Aşkın Sureti Hilyeler: Tasarım ve baskı hazırlık. Yıldız Holding.
Eserler kadar kitaplar da hikâyeleriyle derin anlamlar kazanıyor. Bu meyanda yanına Diyanet İşleri Başkanlığı nezdinde 2022 yılında yayına hazırladığımız Hattat Mahmud Bedreddin Yazır’ın Medeniyet Âleminde Yazı ve İslâm Medeniyeti’nde Kalem Güzeli serlevhalı kitabının üçüncü baskısının hikâyesini dinlemek isteriz.
İlk olarak 2017 yılında, Diyanet İşleri Başkanlığı’na bu eserin yeniden baskıya hazırlanması için teklifte bulundum. 2019 yılında basılması yönünde karar çıktı. Malumunuz 2020 yılını pandemi ve yasaklarla geçirdik ve süreç aksadı. Öncelikle eserin ilk baskısını hazırlayanlarla iletişime geçtim, ancak yaklaşık iki yıl boyunca sürecin ilerlemesi çeşitli nedenlerle geciktirildi. Maksatlarının telif süresinin dolmasını beklemek ve eseri kendileri basmak istemeleri olduğunu sonradan fark ettim. Bunun üzerine, Hattat Hüseyin Gündüz, Prof. Faruk Taşkale ve zatıalinizle iletişime geçip çalışmaya başladık. 6 ay gibi kısa bir sürede mevcut nüshaların yeniden okumalarını yapıp koleksiyonlardaki nadide nüshaları dijitalleştirdik. Nihayetinde eseri 2 cilt olarak okuyucuların istifadesine sunduk.
Son olarak okuyucularımıza nasıl bir mesaj iletmek istersiniz?
Kütüphanemde imzalı imzasız hizmetimin sebkat ettiği tüm prestij kitaplardan ve tıpkıbasımlardan ikişer adet bulunmakta… Kitap ve kitap sanatları, medeniyetimizin mihenk taşlarındandır. Bizim kültürümüzde kitaba hürmet, neredeyse kutludur. Ecdadımız, kitapları sadece bir bilgi kaynağı olarak değil aynı zamanda sanatsal ve manevi bir miras olarak görmüştür.
Bu hususiyetin geleceğe taşınması büyük önem arz ediyor. Kitapların, evlatlarımıza ve gelecek nesillere bir çeyiz gibi miras bırakılması gerektiğine inanıyorum. Geçmişin birikimini ve sanatını koruyarak, bugüne ve yarına miras bırakabilmek temennisiyle…
İbrahim Ethem Gören/17.01.2025-Yazı No: 436