Sosyal medya ve mesajlaşma uygulamalarının yaygınlaşması, herkesin içerik üretmeye başlamasıyla eleştirel dijital okuryazarlık kavramı ortaya çıkar.
Hayatın merkezine yerleşen teknoloji birçok değişime neden olduğu için dijitalleşme de çağın en önemli kavramları arasındadır. Dijital okuryazarlık en genel tanımıyla teknolojinin doğru ve güvenli şekilde kullanılması için bilinçli hareket etmeye verilen isimdir. Sosyal medya ve mesajlaşma uygulamalarının yaygınlaşması, herkesin içerik üretmeye başlamasıyla bu kavram eleştirel dijital okuryazarlık olarak ayrı bir türle ortaya çıkar. Eleştirel dijital okuryazarlık teknolojik araçları kullanarak şunları yapabilmektir:
- Bilginin bulunması, anlaşılması
- Metinlerin analizi, üretimi ve paylaşımı
- Nitelikli bilgi kaynaklarına erişim
- Nitelikli kaynakların ayırt edilmesi
- Çevrim içi güvenliğin sağlanması
İnternette dolaşırken karşılaşılan bir bilginin doğruluğu ve yanlışlığını sorgulama, kaynağı araştırma, kaynağın güvenilirliğinden emin olma, güvenli şekilde internet mecralarını kullanma olarak da açıklanabilir.
Spekülasyonlar ve propagandanın yanı sıra hatalı bilgi tüm çağlarda insanların sorunu olsa da dijital çağda büyük tehlikedir. Geçmiş dönemlerde de kitlesel hareketlere neden olan yanlış bilginin yayılma hızı daha sınırlıyken bugün durum farklıdır. İnternete bağlı uygulamalar aracılığı ile yanlış bir bilgi saatler içerisinde büyük kitleleri harekete geçirebilir. Bu nedenle eleştirel okuryazarlık bireysel ve insani olarak öğrenilmesi gereken beceriler bütünüdür.
Eleştirel Dijital Okuryazar Olmak Neden Önemli?
Dijital dünyanın hayatın her alanında önemli bir yer edinmesi beraberinde birçok sorunu getirir. Bu sorunları minimize etmek için eleştirel dijital okuryazarlık becerilerinin kazanılması çağdaş dönemde neredeyse bir zorunluluk. Geçmiş dönemin propaganda araçları yerine kullanılan sosyal medya, dijital medya ve reklamcılık, mesajlaşma uygulamalarının gücü göz önüne alındığında bilinçlenmenin kıymeti anlaşılabilir. Bugün yaşanılan dünyada çok yönlü enformasyon üretimi gerçekleşir. Herhangi biri sosyal medyada viral olup basını, ünlüleri hatta siyasileri bile yanıltabilecek haberler üretebilir. Bu tehlike kitlesel olarak eleştirel dijital okuryazarlığı bir yurttaşlık meselesi haline getirir.
Bireysel olarak eleştirel dijital okuryazarlık kişinin doğru bilgiye ulaşımı, adaptasyonu ve güvenliği için önemlidir. En basitinden mesaj kutusuna gelen kampanya mailleri ya da bilgilendirme içerikleri dolandırıcılar tarafından paylaşılabilir. Bu da bireyin zarar görmesine hatta zararın çevresindeki insanlara kadar ulaşmasına neden olabilir. Paylaşım yapılan fotoğraflardan bilgilere kadar birçok noktada insanın kendini korumasının bir yolu da eleştirel dijital okuryazarlığı öğrenmesidir. Teknoloji çağında dijital kanallardaki herhangi bir veri ilk önce sorgulanmalı ve beynin eleştiri süzgecinden geçirilmelidir.
Dijital Okuryazarlık Becerisi Ne Kazandırır?
Eleştirel dijital okuryazarlık geniş kapsamlı bir tanımlama olduğundan içinde medya okuryazarlığı, bilgiyi anlama ve yorumlama, bilginin paylaşımı ve üretimi, güvenliğin sağlanması gibi birçok beceriyi de içerir. Greenwich Üniversitesi’ne bağlı Antony Coombs ve Juliet Hinrichsen’ın eleştirel dijital okuryazarlığın insana kattığı farklı becerilere dair bir araştırması bulunuyor. Bu araştırmaya göre kod çözme, anlamlandırma, analiz etme, kişilik ve kullanma becerileri de eleştirel okuryazarlık ile gelişiyor. Detayları ise bu şekilde:
- Kod çözme, dijital ürünlerdeki farklı özellikleri anlayabilme olarak özetlenebilir. Arama motorundan araştırma yapıldığında listeler arasında bulunan sahte siteler ve virüsleri anlayabilmek bu duruma örnektir.
- Anlamlandırma, yorumlamayı da içeren bir beceridir. Kullanıcının internete yüklenen metnin oluşturulma amacı, türü, neyi hedeflediği, okuyucuda uyandırdığı düşünce ve hisleri anlayıp yorumlamasıdır.
- Analiz, herhangi bir dijital materyalin üretimi ve tüketimini estetik, etik ve eleştirel perspektiften değerlendirerek kararı bilinçli şekilde verebilme becerisidir.
- Kişilik becerisi online pazar yeri, sosyal medya, mesajlaşma uygulaması gibi farklı dijital ortamlarda kişinin paylaştığı bilgiler ve dışarıdan algılanan kişiliği olarak özetlenebilir. Dijital mecrada bireyin görünen kimliğinin itibarlı, güvenli olması bir kazanımdır.
- Kullanma becerisi bireyin amacına uygun olan dijital araç ve yöntemleri bilmesidir. Tek başına ya da topluluğun parçası olarak sorununu çözmek ve amacına ulaşmak için dijitali verimli şekilde kullanma becerisi olarak tanımlanır.
Siz de eleştirel okuryazarlık becerilerinizi geliştirerek, dijital çağın tehlikelerine karşı önlem alırken teknolojiden üst düzeyde faydalanabilirsiniz.