Amortisman ya da bir diğer adıyla yıpranma payı nedir, nasıl hesaplanabilir, hangi koşullarda gider olarak yazılabilir? Gelin bu yazımızda birlikte öğrenelim.
Duran varlıklarda zaman içerisinde yıpranma, aşınma ve eskime ortaya çıkması kaçınılmazdır. Amortisman ya da bir diğer adıyla yıpranma payı, işletmelerin aldıkları değerli varlıkların eskimesi ve aşınması durumunda gider payı olarak gösterilmesidir. Amortisman hesabı yapılırken kullanılan çeşitli yöntemler mevcuttur. Aşınmanın boyutuna ve nedenlerine bağlı olarak bu yöntemlerden uygun olanı tercih edilir. Varlıkların ekonomik ömürleri boyunca gider yazdırılmasını sağlayan söz konusu yöntemler, işletmelerin demirbaşları üzerinde etkilidir.
Amortisman Nedir?
Amortisman, işletmelerin duran varlıkları için eskime ya da aşınma payını ifade eden bir terimdir. Duran varlıkların amortisman değeri taşıması için tamamlaması gereken belirli koşullar mevcuttur. İlk olarak bir duran varlığın amortisman değeri elde edebilmesi için işletme içerisinde bir yıldan daha fazla kullanılması gerekir. Bu nedenle duran varlıklar alındıkları yıl içerisinde işletmeler tarafından kayıtlara amortisman olarak geçirilemez. Dönemsellik ilkesinin bir gereği olarak duran varlığın giderleri kısım kısım yazılır. Amortisman ayırma yöntemi, bir duran varlığın ekonomik ömrü boyunca yazılan değerlerinin belirlenmesini sağlar. Bir varlığın amortismana tabi tutulması için gerekli olan diğer bir nokta ise eşyanın belirlenen alım değeri miktarının üzerinde olmasıdır. Alım değeri her sene Maliye Bakanlığı tarafından gerçekleştirilen değerlendirmelerin sonucuna göre belirlenir. Bu nedenle ilgili tutarlar ve pay değerlerinden her yıl farklı sonuçlar elde edilir. Bu değerin bir diğer adı ise amortisman sınırıdır.
Amortisman Hesaplama Yöntemleri Nelerdir?
Vergi Usul Kanunu’na göre amortismana tabi olan duran varlıklar; Maliye Bakanlığı tarafından belirlenen ekonomik ömürlerinin tespit edilmesi üzerine ilan ettiği oranlar ile hesaplanır. Amortisman birkaç farklı yöntemle hesaplanabilir, bunlardan bazıları şu şekilde sıralanır:
Normal Amortisman Yöntemi
Eşit tutarlı amortisman olarak da bilinir. Varlığa sabit bir amortisman oranı uygulanır ya da kayıtlı değerin ekonomik ömre bölünmesi formülü kullanılır.
Bir işletmenin ekonomik ömrü 5 yıl olan 10.000 TL değerinde bir demirbaş aldığını düşünelim:
Amortisman oranı: 1 / Ekonomik Ömür
1 / 5: %20 yıpranma payı
10000 x %20= 2000 TL yıllık amortisman payı
Hızlandırılmış Amortisman Yöntemi
Azalan bakiyeler yöntemi olarak da bilinir. Varlıkların giderleşme hızı normal amortismana oranla iki kat daha fazladır. Bu yöntemde giderleşme işlemi sene başındaki net defter değeri üzerinden hesaplanır.
Bir işletmenin 100 TL değerinde ve ekonomik ömrü 5 yıl olan bir demirbaş edindiğini varsayalım:
İlk yıl değeri: 100 / 5 x 2= 40 TL
İkinci yıl değeri: (100-40) / 5 x 2= 24 TL şeklinde her yıl bir öncekini baz alarak giderleşme miktarının azaldığı bir döngüsü vardır.
Fevkalade Amortisman Yöntemi
Deprem, yangın ve sel gibi doğal afetler, yine benzer şekilde gerçekleşen olağan dışı olaylar ile duran varlıkların değerlerinin kısmen ya da tamamen kaybolduğu durumlarda bu yöntem uygulanır. Bu tarz bir durumla karşılaşıldığında ilgili idareye başvuru yapılarak varlıkların belirli bir bölümünün amortize edilmesi sağlanır.
Amortisman Ayırma Koşulları Nelerdir?
Bir duran varlığın amortisman değeri elde edebilmesi için ayırma koşullarına uygun olması gerekir. Amortisman ayırma koşulları şu şekildedir:
- Eşyanın işletmede bir yıldan uzun süreli olarak kullanılabilir bir durumda olması.
- Varlığın değerleme gününde envanter içerisinde yer alması ve kullanım için uygun olması.
- Eşyanın iktisadi kıymet değerinin o yıl için belirlenen amortisman sınırının üzerinde yer alması.
- Duran varlığın zamanla değerini kaybedebilecek, yıpranabilecek ve deforme olabilecek bir yapıda olması.
Bu koşulları karşılayan varlıklar amortisman değerine sahiptir ve işletmeler tarafından gider olarak yazılabilir.